Verbranding van waterstof lastig maar veelbelovend Pag. 09 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.GWWTOTAAL.NL NUMMER 6 | JAARGANG 13 | OKTOBER 2022 HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND THEMA MATERIEEL MATERIEEL Bauma 2022 koerst op duurzame toekomst 15 KLIMAATADAPTATIE Vijf toekomststrategieën voor Nederlandse delta in 2120 26 GROEN Nationale groennorm helpt vergroening versnellen 37 J AN S ONB R I D G I NG . N L info@zwaagstrabeton.nl www.zwaagstrabeton.nl DE SCHANS BV AL RUIM25 JAAR DÉ SPECIALIST (+31) 073 599 17 50 |www.deschansbv.nl eurogate-international.com Grootste assortiment grondboren en palenrammers
Bouwmachine verhuur door héél Nederland Verhuur van graafmachines, wielladers, dumpers, walsen, trilplaten, etc Zie voor onze prijzen www.compactrent.nl of kom langs op één van onze vestigingen. Compact Rent BV | Van Heemstraweg 39a | 6658 KE Beneden Leeuwen | Tel.: 088-0036333 | www.compactrent.nl
3 NUMMER 6 / OKTOBER 2022 Alles met wielen Bouwmaterieel is voor velen ook een beetje speelgoed. Maar dan voor grote jongens (en meisjes). Brullende motoren, oerkracht, de geur van diesel: het is toch stiekemwat we bijna allemaal wel mooi vinden. Toch gaat het de komende jaren een stuk stiller worden op de bouwprojecten. Wie de Bauma 2022 heeft bezocht zag toch vooral heel veel elektrische machines, die een stuk stiller en geurlozer zijn dan hun dieselvarianten. Waar menigeen dacht dat waterstof op grote achterstand zou blijven, zien we nu toch ook steeds meer waterstof aangedreven machines. Groot voordeel: je hoeft ze niet ergens op te laden. Maar ze zijn nog wel behoorlijk duur en dat geldt ook nog voor veel elektrisch aangedreven machines. Gelukkig nemen vraag en aanbod toe, waardoor de prijs steeds verder zakt. Daarnaast is er ook een plicht naar onze volgende generaties om emissieloos te werken. We willen immers onze wereld leefbaar houden. Onze materieelspecialist Pieter deMos bezocht Bauma 2022. Deze grootste materieelvakbeurs te wereld verplicht de bezoeker tot het afleggen van enorme afstanden over het immense beursterrein. Meer dan 3.000 exposanten stonden daar op een beursterrein van circa 75 voetbalvelden! Zo besloeg alleen al de stand van bijvoorbeeld de Wirtgen Group 13.000m2! Ook hier voerde duurzaamheid en elektrificering de hoofdtoon. Maar ook in Nederland gebeurt er het nodige. Zo zijn er inmiddels de eerste elektrische asfaltspreidmachines. BAM introduceert zelfs een asfaltspreidmachine met een waterstofverbrandingsmotor. Ook wegenbouwers als onder meer Dura Vermeer en Versluys zijn volop met elektrificering bezig. De bal rolt en zal steeds harder gaan rollen. Ik verbaas me soms zelf over de snelheid waarmee dit nu gaat. KWS heeft in het Friese Ferwert de eerste meters verharding aangelegd met haar innovatieve koud asfaltrecyclingtrein. Door de zogenaamde (Cold) Asphalt Recycling Train – (C)ART – kan er vrijwel 100% circulair worden gewerkt en wordt aanzienlijk bespaard op de uitstoot van CO2. Deze GWWTotaal staat bol van materieelnieuws, voor een groot deel gezien op Bauma 2022. Ik denk dat we hier veel lezers plezier mee doen. Maar ik hoop ook dat we inzien dat elektrisch of met waterstof aangedreven motoren niet langer toekomstmuziek zijn! Ing. Frank de Groot Hoofdredacteur GWWTotaal INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 13 31 advertenties 04 Actueel Rotterdam heeft eerste watertaxi op waterstof 06 Actueel Lage retourtemperatuur maakt duurzame bronnen efficiënter 07 Actueel In de spotlight MATERIEEL 09 Materieel Verbranding van waterstof lastig maar veelbelovend 11 Materieel Emissieloze asfaltset BAM bijna compleet 13 Materieel KWS emissieloos in 2030 14 Materieel Innovatie biedt kansen stikstofuitstoot te verminderen 15 Materieel Bauma 2022 koerst op duurzame toekomst 17 Materieel Bauma Nieuws 22 Materieel Nieuws EN VERDER 26 Klimaatadaptatie Vijf toekomst-strategieën voor Nederlandse delta in 2120 28 Klimaatadaptatie Infiltrerende verharding 29 Bestratingen Apeldoorn staat voor grootscheepse vervanging van straatwerk 30 Ondergrondse infrastructuur Bodemdata onder handbereik met BDOK 31 Ondergrondse infrastructuur PE-mantelbuizen inzetbaar bij energietransitie 35 Project in Beeld Halfverharding of asfalt? 37 Groen Nationale groennorm helpt vergroening versnellen 39 Groen Toekomst van groenbeheer is elektrisch 41 Groen Nieuws 43 Ondernemen Aanbesteden & Aannemen 44 MKB INFRA “We maken bijna alles met een bouwteamgedachte” 47 Productnieuws Productnieuws GWW-sector • Manager Duurzaamheid & Innovatie • Vakman GWW • Werkvoorbereider • BBL-Leerling • Uitvoerder Ons werkgebied groeit! Kom jij bij ons werken? Solliciteer via www.werkenbijschageninfra.nl ON Onvoorstelb Tuin & Park het beste , h besteld, is m In elke gew NIEUW Landbouwa Industrieba +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste , het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 4 Rotterdamse primeur: eerste watertaxi op waterstof Topside Hollandse Kust (noord) succesvol op jacket geplaatst Watertaxi Rotterdam heeft haar vloot uitgebreid met een waterstof-watertaxi. Het is het eerste schip in Europa’s grootste haven dat op deze duurzame energie vaart. Waterstof wordt door de energie- en vervoerssector als ‘het nieuwe goud’ bestempeld. De maritieme sector staat te boek als één van de vervuilendste bedrijfstakken ter wereld. Waterstof wordt alom beschouwd als één van de veelbelovendste innovatieve toepassingen om de schadelijke CO2-uitstoot van schepen tot nul terug te brengen. De 12-persoons MSTX 22 is ontwikkeld door SWIM. Dit is een samenwerkingsverband van Watertaxi Rotterdam, maritiem innovator Flying Fish, waterstof/brandstofcelfabrikant zepp.solutions uit Delft en de Rotterdamse venture building studio Enviu. “De waterstof-watertaxi is het bewijs dat er nu al concrete oplossingen bestaan in de transitie naar schoon vervoer over water”, zegt projectleider Maarten Fonteijn van Enviu. “We kunnen onze technologie nu ook in grotere vermogens en aan andere partijen leveren, om te beginnen in de haven van Rotterdam.” KOPLOPER IN DE WERELD Havenbedrijf Rotterdam, energiebedrijf Uniper en Shell investeren ondertussen al volop in productiefaciliteiten voor groene waterstof op de Maasvlakte. Shell verwacht hier al in 2023 de eerste fabriek voor waterstof te kunnen openen. Havenbedrijf Rotterdam en Uniper willen in 2024, eveneens op de Maasvlakte, een tweede waterstoffabriek operationeel hebben. President-directeur Allard Castelein van Havenbedrijf Rotterdam verwacht dat Rotterdam in 2030 op dit front ‘koploper in heel de wereld’ zal zijn. Het past in Casteleins strategie om Rotterdammet digitalisering en schone energiebronnen als beste ‘slimme’ en duurzame haven aan de mondiale top te houden. “Er is hier zo veel kennis en durf samengebundeld: als wij het niet kunnen, wie dan wel?” Wethouder Chantal Zeegers (Klimaat, Bouwen enWonen), reageert: “Heel mooi om te zien hoe Rotterdamse ondernemers voortvarend aan de slag zijn met de energietransitie in onze stad. Echt een primeur voor Rotterdam.” EMISSIEVRIJE WATERTAXIVLOOT De nieuwe MSTX 22 wordt in de dienstregeling vanWatertaxi Rotterdam opgenomen zodra er waterstof in de Rotterdamse haven kan worden gebunkerd. Havenbedrijf Rotterdam ontwikkelt hiervoor nu de infrastructuur, die begin 2023 gereed is. De waterstof-watertaxi past in de opdracht van Watertaxi Rotterdam om haar hele vloot te verduurzamen. Behalve de MSTX 22 heeft Watertaxi Rotterdam al zes elektrische schepen in de vaart. “Wij hebben onszelf ten doel gesteld om onze gehele vloot voor 2030 zero-emissie te maken”, zegt mede-eigenaar Daan van der Have vanWatertaxi Rotterdam. “Dat is voor onze snelle schepen, die genoeg energie bij zich moeten hebben om onafgebroken minimaal zes uur per dag te kunnen varen, een grote opgave. Om die reden hebben we samen met Enviu het plan opgevat een op waterstof aangedreven watertaxi te ontwikkelen. Dat is nu gelukt, en we hopen er een grote stap mee te zetten naar de volledige transitie van onze vloot.” De waterstof-watertaxi is op 29 augustus gedoopt door wethouder Chantal Zeegers. Tijdens de Wereldhavendagen op zaterdag 3 en zondag 4 september werd het schip aan het grote publiek gepresenteerd. Installatieschip Orion met de topside ter hoogte van Egmond aan Zee. Foto: Flying Focus. Met behulp van het installatieschip Orion is de bovenbouw (topside) voor het offshore transformatorstation Hollandse Kust (noord) succesvol op het onderstel (jacket) geplaatst. Deze nieuwe mijlpaal in de energietransitie vond begin oktober in de nacht plaats op 18,5 kilometer voor de kust van Egmond aan Zee. Vanaf volgend jaar brengt TenneT via dit ‘stopcontact op zee’ duurzame windenergie aan land. Na een korte tussenstop in de haven van IJmuiden kwam de topside vanuit het Belgische Hoboken (Antwerpen) maandag 3 oktober aan op de plaats van bestemming. “Het wachten was tot het installatieschip Orion beschikbaar was en de omstandigheden qua weer en getij ons een gunstig tijdvenster boden”, zo laat Guus Siteur, projectleider offshore platformen namens TenneT weten. Sinds november vorig jaar staat het onderstel (jacket) al stevig op de zeebodem verankerd. Het plaatsen van de topside ging volgens Siteur relatief snel: “Een grote kraan op de Orion tilde de staalconstructie van 3.500 ton van het drijvende ponton. Zowel aan de jacket als aan de topside zijn zogenoemde cones bevestigd. Deze kun je vergelijken met ijshoorntjes die perfect in elkaar passen. Zo kun je de topside exact op de goede plek laten zakken.” AAN ELKAAR LASSEN Later is er een jack-up barge (hefschip) naast het stopcontact op zee gelegd. Siteur: “Als deze zijn poten heeft uitgeschoven en het schip als een plateau boven de golven hangt, wordt er een loopbrug tussen het schip en het platform gehangen. Op het schip verblijven de komende maanden zo’n vijftig mensen. Zij lassen de topside aan de jacket en zorgen voor de inbedrijfstelling van de installatie.” In november gaat TenneT ook de glasvezelverbinding, die samen met de zeekabels is gelegd, testen. Vervolgens kan deze in gebruik genomen worden voor de besturing van het onbemande stopcontact op zee. Siteur: “Daarmee wordt straks alles vanuit ons bedrijfsvoeringcentrum in Arnhem bestuurd. Naast de transformatoren die het spanningsniveau van 66 kilovolt naar 220 kilovolt brengen voor een efficiënt transport, bevindt zich ook 130 kilometer kabel in de topside om alle systemen met elkaar te verbinden.” ZEEKABELS De zeekabels voor ‘noord’ liggen al klaar in de zeebodem. Achter de duinen bij Heemskerk/Wijk aan Zee worden deze gekoppeld aan de kabels die de stroom straks invoeden op het hoogspanningsstation langs de A9 in Beverwijk. In de komende weken worden ook de kabels voor (west Alpha) op veilige diepte in de zeebodem gelegd. Elk stopcontact op zee van TenneT wordt ingezet als ‘Maritiem Informatievoorziening Service Punt’ voor Rijkswaterstaat. Dit meetstation bestaat onder andere uit radars, meteorologische systemen (voor wind, neerslag, wolken en temperatuur) en ecologische monitorsystemen voor bijvoorbeeld vogels en vleermuizen. Siteur: “Aan de poten van de jacket zijn biohutten bevestigd om broedplaatsen voor vissen te creëren. En op de stenen ondergrond worden structuren geplaatst waar het zeeleven zich veilig kan nestelen.” EÉN VAN DRIE In totaal bouwt de combinatie EQUANS/ Smulders drie topsides voor TenneT. Na ‘noord’ volgen nog ‘west Alpha’ in 2023 en ‘west Beta’ in 2025. Vanaf de gelijknamige windparken maakt de netbeheerder via deze stopcontacten (samen goed voor 2,1 gigawatt) in de komende jaren duurzaam opgewekte stroom beschikbaar voor huishoudens, bedrijven en de industrie. Topside op het onderstel (jacket), 185 km voor de kust van Egmond aan zee. Foto: Flying Focus. Doopvrouwe Chantal Zeegers, wethouder Klimaat, Bouwen en Wonen in Rotterdam bij de nieuwe waterstof-watertaxi. Al aan boord: CEO Allard Castelein van Havenbedrijf Rotterdam. Foto: Ries van Wendel de Joode/Watertaxi Rotterdam.
5 NUMMER 6 / OKTOBER 2022 ACTUEEL advertenties Registratie InfraTech 2023 is geopend Transformatie afvalwaterreservoir naar energieproductie In het Belgische Aardooie is een drijvende zonne-installatie met 4.860 zonnepanelen in gebruik genomen. De panelen drijven in een afvalwaterreservoir van ARDO NV, wereldwijde leverancier van diepvriesgroenten. De installatie genereert jaarlijks 1,7 MWh aan energie en het overschot aan elektriciteit wordt via terugleveringstarieven naar het net geëxporteerd, wat extra inkomsten oplevert. Het afvalwater, na het wassen van groenten, wordt door ARDO gefilterd en opgevangen in een reservoir dat de plaatselijke irrigatie voedt. Omdat de daken van het bedrijf ongeschikt zijn voor een zonne-installatie, heeft ARDO het waterreservoir aangewezen als installatielocatie en een joint venture opgericht met milieutechnologiebedrijf Trevi NV om het project te realiseren. Vanwege het veiligheidsprofiel en de mogelijkheden tot monitoring op afstand is bij de zonne-installatie gekozen voor de omvormertechnologie van SolarEdge. Hierbij is elk zonnepaneel uitgerust met een Power Optimizer. Door voortdurend het maximumvermogenspunt (MPPT) van elk afzonderlijk paneel te volgen, wordt de energieproductie van het systeem te allen tijde gemaximaliseerd. SLIMME OPLOSSING “De drijvende zonne-installatie maakt slim gebruik van de ruimte, met als voordeel dat het water wordt beschaduwd waardoor de verdamping vermindert”, aldus Dries Van Der Straeten, Projectleider Energie bij Trevi NV. “Hoewel het waterniveau in het reservoir tot negen meter kan stijgen, blijft het oppervlak stabiel. Dankzij de ontwerpflexibiliteit door de DC-geoptimaliseerde omvormertechnologie van SolarEdge, konden we meer zonnepanelen op één string plaatsen en minder dure bekabeling gebruiken. Tot slot, en dat is het belangrijkste, zorgt de technologie van SolarEdge ook voor meer veiligheid voor installateurs en onderhoudsploegen.” VEILIGHEID De Power Optimizers van SolarEdge zijn dankzij de ingebouwde veiligheidsoplossing SafeDC™ in staat om in geval van een noodstop het hele systeem automatisch spanningsloos te maken tot een aanraakveilige 1V, waardoor installateurs en onderhoudsploegen beter beschermd zijn. Van Der Straeten voegt hieraan toe: “Toegankelijkheid is een belangrijke troef bij drijvende zonneprojecten. Hoewel er altijd een boot beschikbaar is, is het eenvoudiger en sneller om de installatie op afstand vanaf het land te bewaken. Met de technologie van SolarEdge kunnen we precies monitoren hoe de zonnepanelen presteren en de algehele werking van het systeem beoordelen via het online monitoring portaal, zonder dat we fysiek naar de locatie hoeven te komen.” Infraprofessionals kunnen zich weer registreren voor het grootste platform voor de sector in de Benelux: InfraTech. Na een gedwongen online-versie in 2021 gaan de deuren van Rotterdam Ahoy van 17 tot en met 20 januari 2023 weer wagenwijd open voor de 15e editie van de vakbeurs met de bijbehorende kennissessies en congressen. Net als voorgaande edities kent InfraTech 2023 weer een aantal hoofdthema’s. Komende januari zijn dat ‘Mobiliteit en Logistiek’; ‘Vervanging en Renovatie’; ‘Digitale Infra’; ‘Human Capital’ en ‘Klimaat en Verduurzaming’. Vooral het laatste thema zal in januari in Rotterdam Ahoy veel aandacht krijgen. Want de organisatie van InfraTech 2023 wil dat deze 15e editie flink bijdraagt aan de duurzaamheidsdoelen. De Nederlandse economie - en dus ook de infrabranche - moet in 2050 immers al volledig circulair zijn. Rijkswaterstaat heeft de lat zelfs nog hoger gelegd: die wil in 2030 al helemaal klimaatneutraal en circulair werken. En ook provincies, gemeenten en waterschappen hebben vergaande ambities die niet alleen het aangezicht maar ook de werkwijze van de Nederlandse infrabranche voorgoed zullen veranderen. De infrasector kan daarmee aan de basis staan van een routekaart naar nieuwe wegen. Traditiegetrouw is er tijdens InfraTech in 2023 ook weer veel aandacht voor waterbouw. Niet alleen door een nieuwWaterbouwplein op de beursvloer dat een ontmoetingsplek voor waterbouwbedrijven wordt, maar ook door een gelijktijdig georganiseerd congres: ‘Bouwen inWater’. Tijdens dit eendaagse symposium op 19 januari worden de mogelijkheden van een nieuw eiland in de monding van de Westerschelde onderzocht. InfraTech www.infratech.nl advertentie READY FOR Meer informatie: mbsbeton.nl of bel +31 (0)35 588 1839 EEN HOGE KWALITEIT EN EEN EERLIJK ADVIES, DAAR STAAN WE VOOR Keerwanden, stapelblokken en betonplaten ACTUEEL Wij b de ec kunn onde hebb dere Steeds het pro benadr Maarm het we landm verzet van nie Als we investe kost oo subsid Deze le BBL-op in op h evenem Ondan nodig. opgeda binnen meer z nodig? werk z ment d om te b Werke toekom voor ie Maxim Voorzi W bo bl ke dan bedoelt hij precies hetzelfde als wanneer Mehmet “Ambülans için 112’yi arayın” roept. Desondanks begrijpen de Pool en de Turk elkaar niet. Als ze tijdens de schaft elkaar iets duidelijk willen maken, dan kunnen ze daar de tijd voor nemen. Maar wat als er een zwaar voorwerp van hoogte valt? Dan moet de boodschap toch direct duidelijk zijn voor iedereen? Taalbarrières, omgevingsgeluiden en afstand zijn belangrijke factoren waardoor de boodschap niet of te laat aankomt. Met eenduidige woorden en gebaren kun je zorgen dat je kameraad in actie komt. Laten we even oefenen. Ga eens staan. Maak een zijwaartse stap naar rechts en wijs tegelijkertijd met een gestrekte hand ook in die richting. Zo maak je duidelijk naar welke kant de collega die in gevaar is moet gaan. Mocht er onverhoopt iets mis gaan, maak dan de volgende twee gebaren. Maak een belgebaar waarbij je met gespreide pink en duim je hand bij je oor houdt. Maak dan een kruis met je armen. Collega’s zouden dan 112 moeten bellen voor een ambulance. Nee, dat werkt inderdaad niet meteen. Het kost even tijd voordat iedereen op de bouwplaats de 26 gebaren kent die in de nieuwe veiligheidscode Bouwspraak geïntroduceerd worden. Het gebruik van gebaren is niet nieuw en heeft z’n nut bijvoorbeeld al bewezen in de duiksport. Als je onderwater gaat, word je geacht alle handsignalen te kennen. Als je je platte hand van links naar rechts beweegt onder je hoofd en langs je keel, dan weet je duikbuddy direct dat je geen lucht meer hebt. Iedereen is het met mij eens dat de bouw veiliger móet! Al jaren streven we naar meer veiligheid op bouwplaatsen en het naleven van veiligheidsvoorschriften. Dit gaat weleens mis door spraakverwarring en ruis op de lijn vanwege ronkende machines. Ik ben dan ook blij dat FNV Bouwen & Wonen, CNV Vakmensen, Aannemersfederatie Nederland, Vereniging van Waterbouwers, NVB en Bouwend Nederland samen Bouwspraak hebben ontwikkeld. En nee, Bouwspraak is geen wondermiddel, maar wel een flinke stap voorwaarts en onderdeel van de bewustwordingscampagne ‘Bewust Veilig Iedere Dag’ van Bouwend Nederland. Of je nu Jan, Jack, Alexandru of Gabor heet, ik wil dat iedereen elke dag weer veilig thuis komt van werk. Jij bent ook zelf verantwoordelijk voor je eigen veiligheid, bezoek daarom bouwspraak.nl/downloads en print de poster uit. Hang hem op groot formaat op in je bus, bouwkeet en op kantoor. De site is beschikbaar is het Bulgaars, Duits, Engels, Hongaars, Nederlands, Pools, Roemeens en Turks. En ook goed leesbaar op je smartphone. Oefening baart kunst. Gelukkig begrijpen wij elkaar dan heel goed! Maxime Verhagen, Voorzitter Bouwend Nederland DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM EN VERLICHTING Betrouwbaarheid is een van de belangrijkste afwegingen bij de aanschaf van een aggregaat. Met onze B&N aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom en mobiele verlichting. Kijk op www.brinkmann-niemeijer.nl voor meer informatie. Gebruiksvriendelijk & Robuust en duurzaam bri kmann-niemeijer.nl info@bnmotoren.nl - T. 0571-27 69 00 Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello B&N_adv_noodstroom_8097(1).indd 1 08-10-18 13:25 www.vonkgroenservice.nl info@vonkgroenservice.nl 06-228 418 78 1 groenserv,ce Ï)ureau voor ecologisch advies Flora fy Faun 9uickscan E_colgische begeleiding 5roedvogelinventarisatie 5oortinventarisatie www.von kg r enservice.n 1 info@von kg roenservice.n 1 06-228 418 78 staande bewegingswerk nodig. Dit onderdeel is voor veel beheerders een grote worsteling aangezien de theoretische rekenregels die we hanteren de praktijk niet lijken te volgen. Bewegingswerken worden hierdoor mogelijk onnodig (vroeg) vervangen. meer veiligheid, minder kosten Antea Group onderzoekt met TU Delft, Rijkswaterstaat en Provincie Zuid-Holland de dynamica en constructieve veiligheid van beweegbare bruggen. Dit onderzoek leidt tot een realistischer model om de levensduur van beweegbare bruggen te beoordelen. De verwachting is dat dit model grote maatschappelijke en financiële voordelen biedt. Hiermee kunnen brugbewegingsmechanismen kostenbewust in stand word n gehouden zonder dat de veiligh id in het geding komt. Sonja Riesen, projectmanager Beweegbare Bruggen: “Met dit onderzoek werken wij aan het ontwikkelen en toepassen van duurzame oplossingen in onze leefomgeving. Daarnaast past het onderzoek goed bij onze ambitie om tot de top van Nederland te behoren op het gebied van beweegbare bruggen”. modellen in de praktijk testen Het promotie-onderzoek van Kodo Sektani, ingenieur Antea Group, resulteerde al in nieuwe theoretische modellen waarmee de belastingen van brugbewegings-mechanismen in verschillende situaties voorspeld kunnen worden. Sektani: “Nu is het zaak om de modellen te verifiëren en te valideren. Vanaf 2018 werk ik samen met veertien sponsoren aan een proefopstelling die antwoord gaat geven op de vraag met welke krachten een bewegingswerk te maken krijgt en hoe alle mechanische onderdelen op elkaar inwerken.” Proefopstelling. Betrokken partijen. actueel DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM EN VERLICHTING Betrouwbaarheid is een van de belangrijkste afwegingen bij de aanschaf van een aggregaat. Met onze B&N aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom en mobiele verlichting. Kijk op www.brinkmann-niemeijer.nl voor meer informatie. Gebruiksvriendelijk & Robuust en duurzaam brinkmann-niemeijer.nl info@bnmotoren.nl - T. 0571-27 69 00 Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello B&N_adv_noodstroom_8097(1).indd 1 08-10-18 13:25 ww in 06 Nederland telt honderden beweegbare bruggen. De status van de mechanische uitrusting is cruciaal voor de vraag of een brug gerenoveerd of vervangen moet worden. Hiervoor is een herbeoordeling van het bestaande bewegingswerk nodig. Dit onderdeel is voor veel beheerders een grote worsteling aangezien de theoretische rekenregels die we hanteren de praktijk niet lijken te volgen. Bewegingswerken worden hierdoor mogelijk onnodig (vroeg) vervangen. meer veiligheid, minder kosten Antea Group onderzoekt met TU Delft, Rijkswaterstaat en Provincie Zuid-Holland de dynamica en constructieve veiligheid van beweegbare bruggen. Dit onderzoek leidt tot en realisti cher model om de levensduur v n beweegbare bruggen t beoordelen. De verwachting is dat dit model grote maatschappelijke en financiële voordelen biedt. Hiermee kunnen brugbewegingsmechanismen kostenbewust in stand worden gehouden zonder dat de veiligheid in het geding komt. Sonja Riesen, projectmanager Beweegbare Bruggen: “Met dit onderzoek werken wij aan het ontwikkel n en to passen va duurzame oplossingen in onze leefomgeving. Daarnaast past het onderzoek goed bij onze ambitie om tot de top van Nederland te behor n op het gebied va beweegbare bruggen”. modellen in de praktijk testen Het promotie-onderzoek van Kodo Sektani, Antea Group, resulteerde al in nieuwe theor modellen waarmee de belastingen van brugb wegings-mechanismen in verschillende situa voorspeld kunnen worden. Sektani: “Nu is h de modellen te verifiëren e t valideren. Va werk ik samen met veertien sponsoren aan e opstelling die antwoord gaat geven op de vr welke kr chten een bewegingswerk te make hoe alle mechanische ond rdelen op elkaar i Mijlpa l in o derzoek naar beweegbare brugge Het onderzoek van ingenieurs- en adviesbureau A tea Group, Rijkswaterstaat Provincie Zuid-Holland naar de levensduur van bewe gbare bruggen heeft 27 2019 een mijlpaal bereikt. Op de TU Delft is op die dag een unieke proefopstell geopend. Deze opstelling maakt het mogelijk om voor het eer t theoretische b ningen in de praktijk te testen. Proefopstelling. Betrokken partijen. advertenties ‘Onze gezondheid ligt onder de grond’ Riolering is voor veel me sen onzichtbaar, m ar ook onmisbaar. Riolering zorgt ervoor da afvalwater n hemelwater op e veilige e hygiënische mani r worden afgevoerd. Daarom is Betonhuis Riolering gestart met de bewustwordingscampagne ‘Onze gezondheid ligt ond r de grond’. Betonhuis Riolering is gestart met deze campagne om het beschermende karakter van riolering onder de aandacht te brengen. Met deze campagne gaat men in op de keuzes die een rol spelen bij het vervangen van riolering. En worden de kwaliteiten van riolering van beton voor het voetlicht gebracht. VOLKSGEZONDHEID Riolering helpt voorkomen dat mensen in contact komen met vervuild water, dat bacteriën en ziektekiemen bevat. Dankzij deze sanitaire voorziening is de gemiddelde levensverwachting in de twintigste eeuw fors toegenomen. Aan riolering worden hoge kwaliteitseisen gesteld. Afv lwater moet immers veilig worden afgevoerd. Rioleri g van beton biedt deze garantie. Ook nu e belasting van het riool fors toeneemt doordat er steeds meer op wordt geloosd. KLIMAAT Riolering speelt ook een rol bij klimaatadaptatie. De kans op overstromingen, droogte en hitte neemt toe. Dat levert risico’s op voor onze economie, volksgezondheid en veiligheid. Stortbuien en langdurige neerslag veroorzaken wateroverlast, op andere momenten ontstaat juist droogteschade. Permeabele betonbuize maken berging, transport, infiltratie of drainage van water beheersbaar mét respect voor het milieu door een continue beheersing van het grondwater. MILIEU Beton beschermt ook het milieu en voorkomt dat vervuild water in b ke of riviertjes terechtkomt. De grondstoffen voor beton zijn regionaal of lokaal, of op redelijke afstand, beschikbaar. Na het einde van de levensduur wordt beton gerecycled, bijvoorbeeld als fundatiemateriaal of als granulaat voor het maken van nieuw beton. Dat maakt riolering van beton tot een milieubewuste keuze. De installatie, die 4.860 zonnepanelen telt, produceert jaarlijks 1,7 MWh aan energi .
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 6 Lage retourtemperatuur maakt duurzame bronnen efficiënter Prins Clausbrug wint Nationale Staalprijs 2022 ‘Infrastructuur’ Om warmtenetten met 100% fossielvrije warmte te kunnen gebruiken, is een grootschalige overgang naar middentemperatuur essentieel. Dat is de belangrijkste boodschap van het whitepaper ‘Samen verder verduurzamen naar 100% fossielvrije warmtenetten’. Vattenfall, dat in 2040 100% CO2-vrije warmte wil leveren, licht in het paper toe op welke manier zulke fossielvrije warmtenetten bereikt kunnen worden. Warmtenetten kunnen worden gevoed met verschillende duurzame fossielvrije warmtebronnen. Naast bronnen met een relatief hoge temperatuur, waaronder diepe geothermie, gaat het ook om bronnen van een lage temperatuur, zoals aquathermie en restwarmte van datacenters. Om deze bronnen met lage temperaturen efficiënt in te zetten, is een temperatuuroptimalisatie in de hele keten nodig; van transportleiding naar een wijk, via het distributienet in een wijk naar de woningen en andere gebouwen, tot en met de verwarmingsinstallatie in deze panden. LAGERE RETOURTEMPERATUUR Een belangrijke voorwaarde voor de temperatuuroptimalisatie van de keten is het in de wijken toepassen van distributienetten met een middentemperatuur. Dergelijke distributienetten van middentemperatuur kennen een lagere aanvoertemperatuur (naar de woningen en gebouwen) én een lagere retourtemperatuur (vanaf de woningen en gebouwen) dan netten met een hoog temperatuurniveau. In de bestaande bouw gaat het om respectievelijk 70 graden aanvoer en 40 graden retour. Juist de lagere retourtemperatuur maakt het mogelijk om duurzame bronnen met een lage temperatuur rendabel in te zetten. Individuele woningen kunnen bijdragen aan een lagere retourtemperatuur. De retourtemperatuur kan namelijk ongeacht de aanvoertemperatuur omlaag door het nemen van maatregelen in of aan het gebouw. Alle individuele retourtemperaturen samen resulteren in een gemiddelde retourtemperatuur in de gehele keten. Hoe meer bij bestaande woningen en andere gebouwen verbetering van de warmtevraag plaatsvindt, hoe groter het effect op de retourtemperatuur en hoe beter het mogelijk wordt om duurzame bronnen met lagere temperatuur in te zetten. INPANDIGE SITUATIE EN WARMTEVRAAG Een aansluiting op een warmtenet met een middentemperatuur stelt eisen aan de inpandige situatie en de mate van verduurzaming van gebouwen. Als warmtebedrijf heeft Vattenfall hier zelf geen directe invloed op. Om samen te komen tot warmtenetten met een middentemperatuur – en daarmee verdere verduurzaming mogelijk te maken – is dan ook de inzet van alle woningeigenaren nodig; zowel woningcorporaties als particuliere eigenaren. Soms is het nodig om de inpandige verwarmingsinstallatie aan te passen en soms is het nodig omwoningen of andere gebouwen energiezuiniger te maken door het treffen van bijvoorbeeld isolatiemaatregelen. Isoleren heeft twee grote voordelen: het draagt bij aan de verduurzaming van het warmtenet én het verlaagt de warmtevraag. Dit laatste resulteert in een lagere energierekening voor de bewoner. WHITEPAPER Het whitepaper ‘Samen verder verduurzamen naar 100% fossielvrije warmtenetten’ beschrijft de werking van warmtenetten en de route naar verdere verduurzaming door temperatuuroptimalisatie in de gehele keten en het belang van een lage retourtemperatuur daarbij. Verder gaat het paper onder meer in op de vraag wat een aansluiting op een distributienet van middentemperatuur betekent voor de inpandige verwarmingsinstallatie. Daarnaast benadrukt het paper het belang van samenwerking tussen warmtebedrijf, woningcorporatie en gemeente om de verduurzaming van warmtenetten tot een succes te maken. Bekijk hier het volledige whitepaper ‘Samen verder verduurzamen naar 100% fossielvrije warmtenetten’: https://www.vattenfall.nl/ grootzakelijk/zakelijke-stadsverwarming/whitepaper-samenverduurzamen/ De Prins Clausbrug in Dordrecht mag zich de beste brug van het land noemen. De brug tussen de wijk Stadswerven en de historische binnenstad heeft de Nationale Staalprijs 2022 in de wacht gesleept in de categorie ‘Infrastructuur’. De prijs werd op 4 oktober in het AFAS Theater in Leusden uitgereikt. Foto: Topview Luchtfotografie, Michael Limburg. Ingenieursbureau Iv-Infra uit Sliedrecht, onderdeel van Iv-Groep, is verantwoordelijk voor het constructief ontwerp van de hypermoderne en bijzondere fiets- en voetgangersbrug. De brug heeft een uniek bewegingsprincipe: een rechtopstaande ballastmast die met een pendelstaaf overeind wordt gehouden en de brug in elke stand in evenwicht houdt. Een zeer uitdagend project waar bovendien met uiterste precisie aan moest worden gewerkt: de Prins Clausbrug is gerealiseerd met een maximaal toelaatbare afwijking op de vormgeving van slechts 5 millimeter. KONINKLIJKE OPENING De brug over het Wantij werd op 26 oktober 2021 geopend door Prinses Beatrix en vormt een belangrijke schakel in de toekomstige snelfietsroute. Door het architectonisch ontwerp (René van Zuuk Architects) en de zorgvuldige uitwerking tot een haalbaar constructief ontwerp heeft de Prins Clausbrug naast een uniek bewegingsmechanisme ook een unieke uitstraling. Iv-Infra voerde het constructief ontwerp uit in opdracht van de bouwcombinatie Dura Vermeer – Hillebrand / ASK Romein, die verantwoordelijk is voor de realisatie van de brug. De gemeente Dordrecht is de opdrachtgever van het gehele project.
7 NUMMER 6 / OKTOBER 2022 ACTUEEL IN DE SPOTLIGHT gekozen om samen te gaan werken met een gerenommeerd merk op accugebied. Hierbij staat de uitwisselbaarheid van de accu’s voorop. Gebruikers kunnen daardoor, naast de Lievers machines, voor een veel breder machinepark een beperkt aantal accu’s aanschaffen. Tijdens de Bauma 2022 in München showt Lievers Holland een prototype van de DuoScreed met accu, een multifunctionele machine die als trilbalk en afwerkspaan te gebruiken is. De gepatenteerde machine bestaat uit een aandrijfunit en een uitwisselbaar profiel, leverbaar in diverse afmetingen. De aandrijfunit is compact en voorzien van een 36V-motor, aangedreven door twee accu’s. De officiële naam van deze vooruitstrevende de nieuwe accumachine zal ook op de BAUMA onthuld worden. Met de DuoScreed worden de laatste luchtbelletjes uit de bovenste Machines met batterij- technologie zijn de toekomst Lievers Holland zet in op duurzame betonverwerkingsmachines. De ontwikkeling van nieuwe machines is nu vooral gericht op de accu. Dit is een grote stap vooruit. Daar waar betonvloeren perfect gladgestreken moeten worden, zijn elektriciteitssnoeren immers een hinderlijk ongemak. laag van het zojuist gestorte beton gehaald. Tegelijkertijd strijkt de brede trilbalk het beton glad met een balk naar keuze, verkrijgbaar van anderhalf tot zes meter. Hierdoor wordt de kwaliteit van de toplaag verbeterd. Een logische, volgende stap is het aanpassen van bestaande machines. De eerste Lievers vlindermachine met batterijtechnologie is eveneens een feit en zal ook op de BAUMA te bezichtigen zijn. Door producten te blijven verbeteren en te innoveren heeft Lievers Holland een sterke reputatie opgebouwd in de bouw en met name in het segment van betonverwerking. Kwaliteit en flexibiliteit zijn enkele van de pijlers, waarmee Lievers Holland zich onderscheidt. Samen met het wereldwijde Lievers verkoop- en servicenetwerk zorgen zij ervoor dat de professionele betonverwerker probleemloos kan blijven werken. Zo kan ook een speciale klantwens vaak op korte termijn gerealiseerd worden. OVER LIEVERS HOLLAND Lievers Holland is al meer dan vijftig jaar de internationale specialist op het gebied van machines en gereedschappen voor het bewerken, verwerken en afwerken van vers gestort beton. Al in 1954 vestigde zij haar reputatie met een compleet nieuwe lijn van beton trilnaalden. Om voorop te kunnen blijven lopen is het bedrijf zich uitsluitend blijven richten op dit vakgebied. De medewerkers van Lievers weten hierdoor precies wat er op de bouwplaats én in de industrie komt kijken bij de verwerking van vers beton en wat de wensen zijn van de gebruikers. Men kan daarom te allen tijde rekenen op een deskundig en bruikbaar advies. Lievers Holland presenteerde de eerste trilnaald met accu in 2019. Zij sloeg hiermee een weg in die zij vanaf nu zal blijven volgen. Inmiddels is er aan het leveringsprogramma een tweetal afwerkspanen toegevoegd, de K150Li en de HAL200Li, deze zijn in 2021 en begin 2022 geïntroduceerd. Om in deze snel veranderende tijd te kunnen blijven doorontwikkelen, is daarnaast LIEVERS HOLLAND WWW.LIEVERSHOLLAND.COM/NL Waterschappen zuiveren meer rioolwater De waterschappen hebben het afgelopen jaar meer rioolwater gezuiverd. Dat blijkt uit de op 4 oktober 2022 verschenen rapportage ‘Bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer’. De totale hoeveelheid getransporteerd rioolwater bedroeg in 2021 1,96 miljard kubieke meter. Dat is bijna 10% meer dan in het droge jaar 2018. Steeds meer gezuiverd rioolwater wordt hergebruikt. In 2021 ging dat om 14 miljoen kubieke meter. Foto: Annabel, Wikipedia. De 21 waterschappen beheren ruim 300 rioolwaterzuiveringsinstallaties. Het rioolwater wordt daar door ruim 2.300 rioolgemalen en meer dan 8.100 kilometer transportleiding van de waterschappen naartoe geleid. Sander Mager, bestuurslid van de Unie van Waterschappen: “Het zuiveren van rioolwater draagt bij aan de volksgezondheid en aan een goede kwaliteit van het oppervlaktewater. Ook biedt het allerlei kansen op het gebied van terugwinning van grondstoffen en energieopwekking. Zo hebben we in 2021 18 miljoen kubieke meter groengas geproduceerd uit biogas. Dat is de hoeveelheid gas waarmee 85.000 huishoudens een jaar lang warm zouden kunnen douchen. Als waterschappen bundelen we onze krachten, bijvoorbeeld bij de verwijdering van microverontreinigingen voor een betere waterkwaliteit. We zijn trots dat het gezuiverde water voldoet aan de kwaliteitseisen en we de kostenstijging beperkt hebben kunnen houden.” KOSTEN LICHT GESTEGEN De kosten voor beheer en exploitatie van de rioolwaterzuivering bedroegen in 2021 € 1.118miljoen. Ten opzichte van 2018 zijn de kosten met 7,8% gestegen. Deze stijging ligt 1,1% boven de inflatie in deze drie jaar. Dit wordt vooral veroorzaakt door een hoger verbruik van energie en chemicaliën voor het transporteren en zuiveren van rioolwater. Huishoudens en bedrijven betalen via de waterschapsbelasting (zuiveringsheffing) voor de zuivering van hun afvalwater. Dit tarief steeg in deze periode met 7,4%, in lijn met de stijging van de kosten van het zuiveringswerk. De rapportage gaat over de jaren 20192021 en valt dus deels samen met de COVID-19-pandemie. Waterschappen hebben de bemonstering van het rioolwater op grote schaal uitgebreid en spelen daarmee een belangrijke rol in de bestrijding van het virus. Zo is nu en in de toekomst beter in beeld te brengen waar virussen opleven. Rioolwateronderzoek kan bovendien een schat aan informatie geven over onder meer gezondheid, medicijn- en drugsgebruik. UITDAGINGEN Er spelen veel uitdagingen om de kwaliteit van de rioolwaterzuivering ook in de toekomst op peil te houden. Sander Mager: “Naast de reguliere zuiveringstaak komen steeds meer ontwikkelingen op ons af. Zoals meer zorgwekkende stoffen in het water, voldoen aan de eisen voor de waterkwaliteit vanuit Europa, beperkingen rond de capaciteit van het verwerken van slib en afspraken om te verduurzamen. Ook het veranderende klimaat heeft invloed. De lange periodes van droogte afgewisseld met extreme piekbuien zorgen voor grote wisselingen en technische uitdagingen in het verwerken van het binnenkomende rioolwater. Er wordt de komende jaren dus veel van de waterschappen gevraagd.” VAN ELKAAR LEREN De Bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer vindt elke drie jaar plaats als verdiepend onderdeel van de algemene bedrijfsvergelijkingen van de waterschappen. Het doel is dat waterschappen transparant zijn en van elkaar kunnen leren. De rapportage verschijnt samen met een dashboard. Daar zijn de gegevens van verschillende waterschappen makkelijk door de jaren heen met elkaar te vergelijken. Ook zijn de gegevens per waterschap én per rioolwaterzuiveringsinstallatie te raadplegen.
MACHINES sales.nld@biagroup.com | tel: +31(0)88 - 303 22 30 LEVERBAAR UIT VOORRAA D
9 NUMMER 6 / OKTOBER 2022 THEMA MATERIEEL Verbranding van waterstof lastig maar veelbelovend Met een asfaltspreidmachine op waterstof heeft BAM Infra een absoluut unicum in handen. Het gaat hierbij namelijk om een motor die waterstof rechtstreeks gebruikt als brandstof. De bijzondere motor is ontwikkeld door Koninklijke Van Twist, die ook generatoren bouwt met deze techniek. TEKST: HENKWIND BEELD: BAM INFRA Waar het gaat om bouwmachines en vrachtwagens op waterstof, gaat het in feite altijd om elektrische machines waarvan de batterijen geladen worden met stroom uit een brandstofcel. In die brandstofcel wordt waterstof omgezet in elektriciteit. Een brandstofcel werkt altijd in combinatie met batterijen. De brandstofcel levert namelijk een constant vermogen en is niet in staat om veel wisselende belastingen en piekbelastingen te leveren. Die moeten dus worden geleverd door het accupakket. TRUCK INNOVATION AWARD Waterstof-verbrandingsmotoren zijn er nauwelijks. Wel is een bedrijf als DAF er mee bezig. Dat won de Truck Innovation Award 2022 met een waterstofverbrandingsmotor in de DAF XF H2 Innovation Truck. De verwachting is echter dat het nog vijf tot zeven jaar zal duren voordat deze motor rijp is voor een marktintroductie. Het is technisch lastig om een waterstofmotor op steeds wisselende toerentallen te laten draaien. “De techniek van een waterstofverbrandingsmotor is op zich wel bekend. Ze deden dat in de Tweede Wereldoorlog al”, stelt Martijn Friederichs, Gas Development Manager bij Koninklijke Van Twist. Het lastige is echter dat waterstof zeer ontvlambaar is, waardoor een waterstofmotor vrijwel altijd ‘backfire’ geeft. “Het wordt niet voor niets ook wel knalgas genoemd.” De uitdaging is dan ook vooral om de waterstof alleen in de cilinder te laten verbranden en niet al daarvoor. LASTIGE GASSEN Voor Koninklijke Van Twist was de ontwikkeling van een waterstofverbrandingsmotor een beetje een toevalstreffer. Althans, wat de aansluiting op de huidige marktontwikkelingen van emissieloos werken betreft. “Wij ontwikkelen motoren die op allerlei lastige gassen kunnen draaien. Zo hebben we voor een klant een motor ontwikkeld die draait op de gassen die vrijkomen bij de terugwinning van carbon black uit autobanden. Dat gas mag je niet uitstoten en zelfs niet affakkelen. Nu gebruiken we het nuttig en wekt het bedrijf er de stroommee op om de fabriek te laten draaien. Een dergelijke motor hebben we ook ontwikkeld voor een klant die actieve kool wint uit afgedankt mdf.” “Dit zijn uitdagende gassen, met een heel laag zogenaamd methaannummer. Dat nummer geeft aan hoe moeilijk of makkelijk gassen ontbranden ten opzichte van zuivere methaan, dat op 100 gesteld is. De gassen waar wij mee werkten zaten rond de 26. Toen zijn we drie jaar geleden gaan kijken hoe ver we konden gaan. Het gas met het laagste methaannummer is waterstof, dat een nul scoort. Die uitdaging zijn we toen aangegaan.” EMISSIE Voordeel van waterstof is dat het een gas is dat eigenlijk altijd ontbrandt. Waar andere brandstoffen een ideale verhouding hebben tot de hoeveelheid lucht om te verbranden, geldt dat bij waterstof niet. “Daardoor zijn we in staat om een armmengsel in te spuiten, met in verhouding heel veel lucht. Daardoor blijft de verbrandingstemperatuur heel laag. Dat is in meerdere opzichten heel gunstig. Onder meer voor de uitstoot. Bij hogere temperaturen reageren brandstoffen ook met stikstof (N) uit de lucht en vormen ze NO of NO2, samen NOx genoemd. Bij deze temperatuur gebeurt dat niet of nauwelijks.” “Wel hebben we nog wat minimale uitstoot doordat een verbrandingsmotor ook smeermiddelen nodig heeft, die voor een klein deel in de cilinders verbrand worden. We meten nu een uitstoot 7 ppm, maar dat komt overeen met de foutmarge in de meetapparatuur. Dus wat meet je dan uiteindelijk? In ieder geval blijven we over de hele – lange – levensduur van de motor met onze uitstoot ruim onder de uitstoot die nodig is voor de productie van een batterypack.” Voordeel van het arme mengsel is ook dat er geen echt hete delen in de motor zitten, die voor spontane ontbranding van waterstof zouden kunnen zorgen. “Daarbij zorgen we er ook nog voor dat we de waterstof pas vlak voor de cilinder inspuiten en ook alleen als de klep open is. De waterstof gaat dan direct met de luchtstroommee de cilinder in.” Waterstof is wel een volumineus gas. “Daarom werken we met twee injectoren per cilinder. In de asfaltspreidmachine zit een zes cilinder motor, met dus twaalf injectoren.” DIESELMOTOR ER UIT Bij de asfaltspreidmachine is de dieselmotor één op één vervangen door de waterstofverbandingsmotor. Om dat hele verbrandingssysteem aan te sturen, heeft Koninklijke Van Twist de software van het motormanagementsysteem van de machine herschreven. Bovenop de machine is ruimte gemaakt voor de cilinders met waterstof. Dat zijn cilinders die gewoon in de handel verkrijgbaar zijn, waardoor ze eenvoudig te wisselen zijn. “We nemen 16 kg waterstof mee, onder een druk van 300 bar. Daar kan de machine twee tot drie uur op draaien. We werken nog aan een eigen tank om 50 kg mee te kunnen nemen, waardoor we een hele dag kunnen draaien.” De waterstofverbrandingsmachine heeft dus niet de beperkingen van het laden zoals een batterij gedreven machine die heeft, met de benodigde laadtijd en infrastructuur. Volgens Friederich heeft de waterstofverbrandingsmotor diverse voordelen, ten opzichte van een brandstofcel op waterstof. De motor is ‘gewoon’ van staal, waar de brandstofcel en batterijen diverse schaarse grondstoffen bevatten. Ook is de levensduur van een brandstofcel relatief beperkt, waarna grote revisie nodig is. De levensduur van een waterstofverbrandingsmotor is ook nog eens langer dan die van een dieselmotor. En mocht BAM de machine te zijner tijd willen verkopen, dan is de originele dieselmotor desgewenst eenvoudig terug te plaatsen. GENERATOREN OP WATERSTOF Koninklijke Van Twist heeft al ruime ervaring opgedaan met de waterstofverbrandingsmotor. Het past die onder meer toe in generatoren. Voor een deel zijn dat hybride generatoren, die behalve de waterstofverbrandingsmotor ook nog een batterypack omvatten. “Dat hoeft niet maar het heeft toch bepaalde voordelen. Je kunt de motor namelijk nu in een zo efficiënt mogelijke belasting laten draaien en dat is gunstig voor het waterstofverbruik. Als de batterijen geladen zijn kan de motor uit.” “We hebben daarmee al een festival in Engeland laten draaien; het eerste festival volledig op waterstof. Voor de Gasunie hebben we een bouwsite van stroom voorzien en voor Mammoet een operatie van liften en transporteren. Ook bouwbedrijven hebben deze generatoren aangeschaft en die worden nu volop uitgeleverd.” Met een asfaltspreidmachine op waterstof heeft BAM Infra een absoluut unicum in handen. Bij de asfaltspreidmachine is de dieselmotor één op één vervangen door de waterstofverbrandingsmotor. In Engeland liet Koninklijke Van Twist een festival draaien op de generatoren met waterstofverbrandingsmotor; het was het eerste festival volledig op waterstof. De asfaltspreidmachine heeft ruimte voor 16 kg waterstof, onder een druk van 300 bar. Daar kan de machine twee tot drie uur op draaien.
Profiteer nu van de DKV tankkaart voor auto’s en bestelwagens Meer weten? Bel of App 0252 360 394 Tanken, laden en klimaatneutraal op weg YOU DRIVE, WE CARE. - 100% BIOLOGISCH AFBREEKBAAR - PFAS VRIJ - MENGBAAR* - COMPATIBLE MET IEDER SYSTEEM Neem gerust contact met ons op voor GRATIS bemonstering, advies en begeleiding. Voor controle van alle merken olie! Duport Lubricare B.V. | Archimedesstraat 9 Dedemsvaart | www.duportlubricare.nl | 0523 -619892 * Wij kunnen dit per object vrij van kosten voor u laten onderzoeken 13 meter werkhoogte 8 meter horizontaal bereik 4 rolluiken B-rijbewijs te besturen 280 kilo laadvermogen
11 NUMMER 6 / OKTOBER 2022 THEMA MATERIEEL BAM heeft emissieloze asfaltset bijna compleet De asfaltspreidmachine met waterstofverbrandingsmotor maakt inmiddels zijn meters. BAM Infra Nederland werkt hard aan emissieloos bouwen. Eind dit jaar moet een complete emissieloze asfaltset beschikbaar zijn, inclusief kleefauto. Een elektrische asfaltspreidmachine is inmiddels een half jaar lang getest. Die wordt nu gefinetuned en voorzien van het verwisselbare accupakket. Ondertussen draait ook een asfaltspreidmachine met een waterstofverbrandingsmotor. TEKST: HENKWIND BEELD: BAM INFRA NEDERLAND BAMwerd vorig jaar uitgeroepen tot meest duurzame bouwbedrijf en wil dat ook blijven, zegt communicatiespecialist Linda de Graaf. BAMwil vanuit eigen overtuiging bijdragen aan een schoner Nederland, vult regiodirecteur Fred-Jan Moll aan. “In 2026 willen we volledig emissieloos kunnen werken. Ook de markt gaat er om vragen, vanuit diezelfde zorg over milieu, stikstof en dergelijke.” Opdrachtgevers vragen nu al steeds vaker omminder emissie en minder overlast en belonen dat dan met een EMVI-score. PRODUCT ASFALT In 2018 startte BAMmet het traject naar een emissieloze asfaltset. “We zijn al twintig jaar lang bezig om het asfaltproces te verduurzamen. Daarbij hebben we ons eerst gericht op het hete asfalt zelf, dat veel energie vraagt. We hebben volop ingezet op productontwikkeling om dat proces te verduurzamen”, vertelt bedrijfsleider materieel Iwan Trompert. “In 2018 waren die producten zo ver in de certificeringsfase dat we ze volop konden inzetten. Toen wilden we verder en zijn we naar het materieel gaan kijken.” BAM is een aannemer en geen machinebouwer. Dus ging het bedrijf de markt op met de vraag naar emissieloos materieel. “Maar dat was er niet en machinebouwers waren er stellig in dat we er van uit moesten gaan dat dat ook niet snel zou komen”, zegt Trompert. “En dus hebben we het zelf maar opgepakt. Wel in samenwerking met onze leverancier Wirtgen, bij wie we al vanaf 2014 ons materieel kopen. Die wilde het niet zelf doen, maar wilde ons wel ondersteunen. En dat is belangrijk voor technische oplossingen, maar ook vanwege veiligheid.” KETEN EN WALSEN Eerste stap was de emissieloze bouwkeet voor de asfaltploegen. Vervolgens reed in 2020 de elektrische statische wals de werkplaats uit. In het voorjaar van 2022 volgde de elektrische asfaltspreidmachine. In september kwam daar een asfaltspreidmachine met unieke waterstofverbrandingsmotor bij, zo schetst Moll de vooruitgang. Daar komen nu nog meer elektrische walsen bij en een kleefauto. Bij de elektrische machines werd New Electric betrokken als ombouwer; de waterstofverbrandingsmotor werd ontwikkeld en ingebouwd door Koninklijke Van Twist. “De kleefauto bouwen we niet meer zelf. Inmiddels is de markt zo ver dat we die af-fabriek kunnen kopen. Dat wordt een Scania met een opbouw van Burtec”, vertelt Trompert. “We konden precies onze wensen aangeven, maar hoeven de kleefauto niet meer zelf om te bouwen. Zo zien we dat het liefst.” De omgebouwde elektrische asfaltspreidmachine draait inmiddels ongeveer een half jaar. “We zitten in het begin van de transitie. De machine is niet elektrisch ontworpen, maar voor een dieselmotor. We moesten dus op zoek naar ruimte voor accu’s. De fase van trial and error hebben we nu wel gehad. We hebben volop gedraaid met de machine om die te testen. Nu is die terug naar de leverancier voor finetuning. Ook wordt het vaste accupakket aangevuld met een wisselbaar pakket, zodat we daar een volle dag mee kunnen draaien”, zegt Trompert. ZINVOL EN BETAALBAAR “We konden dit doen omdat we wisten dat de asfaltspreidmachine met waterstofverbrandingsmotor op dat moment kwam. Daar hebben we Nederland en ik denk de hele wereld mee verrast. Maar zo hebben we dus wel een emissieloze machine beschikbaar als opdrachtgevers daar om vragen. Ook die machine is versie 1.0 en daar gaan we dus mee testen op diverse projecten. Hoe doet de machine het? Hoe gaat dat met de waterstoflogistiek? We maken hiermee ook de discussie los met opdrachtgevers. We hebben in Nederland de neiging om vooral te kijken naar elektrische oplossingen. Ik ben blij dat wij als BAM gezegd hebben open te staan voor andere ontwikkelingen.” Toch hangt er overal een prijskaartje aan. De meeste waterstofoplossingen gaan nu nog uit van een machine die eerst wordt geëlektrificeerd, waarna een brandstofcel stroom opwekt uit waterstof. “Dat is heel kostbaar. Ik ben niet alleen techneut, maar ook aannemer. Je moet wel blijven kijken of iets zin heeft en of het betaalbaar is.” In dat opzicht heeft de machine met waterstofverbrandingsmotor een groot voordeel. Daarin is de motor gewisseld zonder dat er verdere grote ingrepen nodig waren. “Wij draaien met het oog op betrouwbaarheid maar drie tot vier jaar met onze machines. Daarna kan de Stage V motor weer terug worden geplaatst en kan de machine een tweede leven beginnen, met nog steeds een heel schone motor.” Bij elektrisch is dat lastiger omdat er vanwege onder meer de ruimte voor de batterijen veel meer moet worden aangepast. Terugbouwen van de diesel is dan praktisch niet meer haalbaar. OPLADEN Nadat de elektrische machine is voorzien van een verwisselbaar accupakket, zijn beide machines geschikt voor continue inzet. Bij de een is het een kwestie van accu’s verwisselen, bij de ander het wisselen van pakket waterstofcilinders. Probleem blijft wel het opladen van de accu’s. “Dat wil je het liefst op de bouwplaats doen, om emissie van transport te voorkomen. Maar op de bouwplaats kun je meestal alleen machines opladen die niet meer vragen dan een gemiddelde Tesla. Dan moet je naar andere oplossingen. Zo hebben we bij Koninklijke Van Twist nu twee generatorsets met waterstofverbrandingsmotor gekocht. Ook hebben we een groot batterijpakket waarmee we kunnen laden. Dat pakket wordt dan ’s nachts bijgeladen, als er voldoende stroom beschikbaar is.” “Interessant is ook dat er vervolgens diverse partijen zich melden om hierin mee te denken. Zo wil bijvoorbeeld Qbuzz praten over het beschikbaar stellen van hun laadvoorzieningen”, geeft Moll aan. Ondertussen is de markt voor emissieloos materieel behoorlijk veranderd. “Daar is wel een aardverschuiving gaande. Op de BAUMA waren nu al een aantal elektrische machines te zien, maar dat zijn vooral nog kleinere machines. Fabrikanten hebben al gezegd de volgende keer ook met grote machines te zullen komen.” Waarmee de emissieloze bouwplaats een steeds realistischer scenario wordt, waarin BAM graag voorop wil blijven lopen. Feestelijke onthulling van de asfaltspreidmachine met waterstofverbrandingsmotor, met op de achtergrond een elektrische wals. De elektrische asfaltspreidmachine draait inmiddels al een half jaar op diverse projecten.
www.gwwtotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=