‘Groen parkeren moet het nieuwe normaal worden’ Pag. 15 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.GWWTOTAAL.NL NUMMER 2 | JAARGANG 14 | MAART 2023 HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND THEMA WATER IN DE STAD EN VERHARDINGEN WATER IN DE STAD WaterStraat en HittePlein: fieldlab voor innovaties 12 MATERIEEL Energienieuws van Materieelpark Heden en Toekomst 27 GROEN Assen en Bloemendaal de groenste in 2022 31 DE SCHANS BV AL RUIM 25 JAAR DÉ SPECIALIST (+31) 073 599 17 50 |www.deschansbv.nl eurogate-international.com Grootste assortiment grondboren en palenrammers BMWT.NL VEILIG WERKEN MET DUURZAME MACHINES JANSONBRIDGING.NL
Bouwmachine verhuur door héél Nederland Verhuur van graafmachines, wielladers, dumpers, walsen, trilplaten, etc Zie voor onze prijzen www.compactrent.nl of kom langs op één van onze vestigingen. Compact Rent BV | Van Heemstraweg 39a | 6658 KE Beneden Leeuwen | Tel.: 088-0036333 | www.compactrent.nl
3 NUMMER 2 / MAART 2023 Rekenregels stikstof Opnieuw dreigen vertragingen voor projecten door tegenslag bij de aanpak van stikstofproblemen. Dat meldt NOS op 23 februari. De Raad van State streeft ernaar in maart uitspraak te doen over het project ViA15. Dat betreft de doortrekking van A15 naar de A12 en verbreding van de A12 tussen de knooppunten Velperbroek en Oud-Dijk en verbreding van de A15. Deskundigen met wie de NOS sprak betwijfelen of de onderbouwing van de grens bij de rechter overeind blijft. De neerslag komt namelijk in een veel groter gebied neer dan alleen binnen de zogeheten ‘afkapgrens’ van 25 kilometer. Sinds januari 2022 wordt de stikstofneerslag berekend tot 25 kilometer van een project. Voorheen was dit voor wegenbouw 5 kilometer, maar de overheid trok dit vorig jaar voor alle projecten naar 25 kilometer. De vraag is nu of deze nieuwe grens juridisch houdbaar is. Als de Raad van State een streep zet door de rekengrens dreigen opnieuw vertragingen bij vergunningen voor projecten. Juristen en omgevingsadviseurs denken dat de kans groot is dat dat gebeurt. Omgevingsadvocaat Mink Oude Breuil vindt het volgens NOS erop lijken of dezelfde fout wordt gemaakt als bij onderbouwing van de bouwvrijstelling. Die ging najaar 2022 onderuit, toen de Raad oordeelde dat de stikstof die bij de bouw van projecten vrijkomt niet buiten beschouwing kan worden gelaten. Robert Kamphuis van De Omgevingsadviseurs reageert: “Als de 25-kilometergrens nu bij de Raad van State onderuitgaat, ligt alles weer stil. Het kan om maanden van vertraging gaan.” Volgens de adviseurs ligt de oplossing in het op grotere schaal aanpakken van de stikstofuitstoot, en kleinere bedrijven en projecten minder strenge regels opleggen. Inmiddels sta ik al mijn hele werkzame leven stil op de A12 tussen knoopput Oud-Dijk en Velperbroek. Dit traject is momenteel zelfs filekoploper in Nederland. Is er al uitgerekend hoeveel stikstof er vrijkomt bij dat filerijden? Gelukkig rijden we over tien jaar waarschijnlijk grotendeels elektrisch. Is daar trouwens ook al over nagedacht? INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 12 advertenties 05 Actueel RWS en aannemers gaan data delen 06 Actueel Circulaire viaducten 07 Actueel In de Spotlight: Afkoppelen regenwater 09 Actueel Viaduct schuift over Terbregseplein WATER IN DE STAD / VERHARDINGEN 10 Water in de stad WUR onderzoekt natuurlijke oplossingen 12 Water in de stad WaterStraat en HittePlein: fieldlab voor innovaties 15 Water in de stad ‘Groen parkeren moet het nieuwe normaal worden’ 16 Water in de stad / Verhardingen Bomen gebaat bij fietspad gekoppelde betonelementen 17 Water in de stad Kracht van in ltrerende verharding 19 Water in de stad / Kunstwerken 3D printen nu al binnen handbereik 21 Verhardingen Duurzaam asfaltonderhoud van A tot Z 23 Verhardingen Opleveringsaudit neemt twijfel weg EN VERDER 25 Materieel Nieuws 27 Materieel Energienieuws Materieelpark Heden en Toekomst 29 Groen Meer biodiversiteit op en rond sportaccommodaties 31 Groen Assen en Bloemendaal de groenste in 2022 32 Groen Nieuws 35 Ondernemen Aanbesteden & Aannemen 36 MKB INFRA Via het warme netwerk 38 Productnieuws Productnieuws GWW-sector +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW 592 37 27 19 middelbos.nl middelbos.nl n Groothandel EK E OP Bekijk onze vacatures en solliciteer meteen via www.werkenbijschageninfra.nl Kom jij werken bij Schagen Infra? 27
. JUST ELECTRIC eDAILY. Free a new energy. Duurzaam en energiek - Zero emission en diverse batterijpakketten tot 111kWh - Lage operationele kosten Veelzijdig en flexibel - Grootste assortiment cabines en bestelwagens 3,5 - 7,2 ton GVW - Tot 15 kW ePTO en trekvermogen gelijk aan diesel 100% verbonden en ondersteund - Geavanceerde en slimme assistentsystemen - Op maat gemaakt onderhoud en reparatie aanbod Sterk en krachtig - Uniek ladderchassis met body-on-frame - 140 kW motor met Hi Power boost en Eco-modus Bekijk de voorraad Scan de QR of ga naar ive.co.nl/VGWW2
5 NUMMER 2 / MAART 2023 ACTUEEL advertentie 5 NUMMER 7 / DECEMBER 2020 ACTUEEL Wij bouwen door. Dat dat van groot belang is blijf ik benadrukken. Voor de economie en voor iedere Nederlander. Want zonder de bouw en infra kunnen we geen huizen, scholen, wegen en dijken meer bouwen en onderhouden. Om veilig te kunnen doorbouwen in deze bijzondere tijd hebben we duidelijke afspraken nodig. Maar zijn we er met alleen heldere afspraken? Steeds als er nieuwe coronamaatregelen worden aangekondigd vanuit de overheid, dan passen wij het protocol ‘Samen veilig doorwerken’ aan. En we blijven het belang van naleving van de afspraken benadrukken. Maar met alleen duidelijke afspraken redden we het niet. We hebben ook de vakkrachten nodig die het werk daadwerkelijk doen. Het woningtekort is inmiddels opgelopen tot 330.000 huizen, en ons land moet bereikbaar blijven. En ook voor de energietransitie is er de komende jaren veel werk te verzetten. Daarom zet Bouwend Nederland sterk in op het behoud van vakkrachten en het werven van nieuwe mensen voor de sector. Als we iets hebben geleerd van de vorige crisis, is dat we ook in onzekere tijden moeten blijven investeren in onze mensen en het aantrekken en opleiden van nieuw personeel. Maar opleiden kost ook tijd en geld. Daarom is er vanaf 1 november via de stimuleringsregeling BBL een extra subsidie van € 1.250,- beschikbaar voor bedrijven die een leerling-werknemer in dienst hebben. Deze leerling-werknemer moet tussen 1 juli 2020 en 30 juni 2021 starten of gestart zijn met een BBL-opleiding (niveau 2 of 3). We zetten daarnaast, samen met de overheid en sociale partners, in op het aantrekken van zij-instromers. Mensen uit andere sectoren, zoals de horeca, cultuur- of evenementensector. Ondanks de lastige tijden waar we nu in zitten, hebben we ook voor de toekomst nieuw talent nodig. En talent vertaalt zich niet alleen in de behaalde diploma’s. Vaardigheden en competenties opgedaan in de praktijk zijn minstens zo belangrijk. Om die meer op waarde te schatten komt er binnenkort een ‘Skills paspoort’. Medewerkers kunnen daarmee zien welke mogelijkheden er nog meer zijn in de sector en nieuwe mensen kunnen er sneller mee aan de slag. En is om- of bijscholing nodig? Dan is de hamvraag altijd: wanneer en hoe? Zeker voor medewerkers die al fulltime aan het werk zijn. Om die vraag te beantwoorden zorgen we voor de mogelijkheid om online, op een moment dat het uitkomt, delen van een opleiding te kunnen volgen. Zo is het voor iedereen haalbaar om te blijven leren. Werken in de bouw is en blijft een slimme keuze. Voor de talenten van nu, en de vakmensen van de toekomst. Als sector blijven we dat continu onder de aandacht brengen. Want de bouw maakt het, voor iedereen! Maxime Verhagen Voorzitter Bouwend Nederland COLUMN MAXIME VERHAGEN Werken in bouw is en blijft slimme keuze 5 nummer 5 / september 2019 Als Mirosław op de bouwplaats “Zadzwoń pod 112 po karetkę” zegt, dan bedoelt hij precies hetzelfde als wanneer Mehmet “Ambülans için 112’yi arayın” roept. Desondanks begrijpen de Pool en de Turk elkaar niet. Als ze tijdens de schaft elkaar iets duidelijk willen maken, dan kunnen ze daar de tijd voor nemen. Maar wat als er een zwaar voorwerp van hoogte valt? Dan moet de boodschap toch direct duidelijk zijn voor iedereen? Taalbarrières, omgevingsgeluiden en afstand zijn belangrijke factoren waardoor de boodschap niet of te laat aankomt. Met eenduidige woorden en gebaren kun je zorgen dat je kameraad in actie komt. Laten we even oefenen. Ga eens staan. Maak een zijwaartse stap naar rechts en wijs tegelijkertijd met een gestrekte hand ook in die richting. Zo maak je duidelijk naar welke kant de collega die in gevaar is moet gaan. Mocht er onverhoopt iets mis gaan, maak dan de volgende twee gebaren. Maak een belgebaar waarbij je met gespreide pink en duim je hand bij je oor houdt. Maak dan een kruis met je armen. Collega’s zouden dan 112 moeten bellen voor een ambulance. Nee, dat werkt inderdaad niet meteen. Het kost even tijd voordat iedereen op de bouwplaats de 26 gebaren kent die in de nieuwe veiligheidscode Bouwspraak geïntroduceerd worden. Het gebruik van gebaren is niet nieuw en heeft z’n nut bijvoorbeeld al bewezen in de duiksport. Als je onderwater gaat, word je geacht alle handsignalen te kennen. Als je je platte hand van links naar rechts beweegt onder je hoofd en langs je keel, dan weet je duikbuddy direct dat je geen lucht meer hebt. Iedereen is het met mij eens dat de bouw veiliger móet! Al jaren streven we naar meer veiligheid op bouwplaatsen en het naleven van veiligheidsvoorschriften. Dit gaat weleens mis door spraakverwarring en ruis op de lijn vanwege ronkende machines. Ik ben dan ook blij dat FNV Bouwen & Wonen, CNV Vakmensen, Aannemersfederatie Nederland, Vereniging van Waterbouwers, NVB en Bouwend Nederland samen Bouwspraak hebben ontwikkeld. En nee, Bouwspraak is geen wondermiddel, maar wel een flinke stap voorwaarts en onderdeel van de bewustwordingscampagne ‘Bewust Veilig Iedere Dag’ van Bouwend Nederland. Of je nu Jan, Jack, Alexandru of Gabor heet, ik wil dat iedereen elke dag weer veilig thuis komt van werk. Jij bent ook zelf verantwoordelijk voor je eigen veiligheid, bezoek daarom bouwspraak.nl/downloads en print de poster uit. Hang hem op groot formaat op in je bus, bouwkeet en op kantoor. De site is beschikbaar is het Bulgaars, Duits, Engels, Hongaars, Nederlands, Pools, Roemeens en Turks. En ook goed leesbaar op je smartphone. Oefening baart kunst. Gelukkig begrijpen wij elkaar dan heel goed! column MAxIME VERHAGEN Begrijpen wij elkaar wel goed? Maxime Verhagen, Voorzitter Bouwend Nederland -18 13:25 www.vonkgroenservice.nl info@vonkgroenservice.nl 06-228 418 78 1 groenserv,ce Ï)ureau voor ecologisch advies Flora fy Fauna 9uickscan E_colgische begeleiding 5roedvogelinventarisatie 5oortinventarisatie www.von kg roenservice.n 1 i nfo@von kg roenservice.n 1 06-228 418 78 jk testen Kodo Sektani, ingenieur n nieuwe theoretische ngen van brugbeschillende situaties ektani: “Nu is het zaak om te valideren. Vanaf 2018 ponsoren aan een proefgeven op de vraag met gswerk te maken krijgt en elen op elkaar inwerken.” aar swaterstaat en de en heeft 27 juni proefopstelling eoretische bereke5 nummer 5 / september 2019 actueel Als Mirosław op de bouwplaats “Zadzwoń pod 112 po karetkę” zegt, dan bedoelt hij precies hetzelfde als wanneer Mehmet “Ambülans için 112’yi arayın” roept. Desondanks begrijpen de Pool en de Turk elkaar niet. Als ze tijdens de schaft elkaar iets duidelijk willen maken, dan kunnen ze daar de tijd voor nemen. Maar wat als er een zwaar voorwerp van hoogte valt? Dan moet de boodschap toch direct duidelijk zijn voor iedereen? Taalbarrières, omgevingsgeluiden en afstand zijn belangrijke factoren waardoor de boodschap niet of te laat aankomt. Met eenduidige woorden en gebaren kun je zorgen dat je kameraad in actie komt. Laten we even oefenen. Ga eens staan. Maak een zijwaartse stap naar rechts en wijs tegelijkertijd met een gestrekte hand ook in die richting. Zo maak je duidelijk naar welke kant de collega die in gevaar is moet gaan. Mocht er onverhoopt iets mis gaan, maak dan de volgende twee gebaren. Maak een belgebaar waarbij je met gespreide pink en duim je hand bij je oor houdt. Maak dan een kruis met je armen. Collega’s zouden dan 112 moeten bellen voor een ambulance. Nee, dat werkt inderdaad niet meteen. Het kost even tijd voordat iedereen op de bouwplaats de 26 gebaren kent die in de nieuwe veiligheidscode Bouwspraak geïntroduceerd worden. Het gebruik van gebaren is niet nieuw en heeft z’n nut bijvoorbeeld al bewezen in de duiksport. Als je onderwater gaat, word je geacht alle handsignalen te kennen. Als je je platte hand van links naar rechts beweegt onder je hoofd en langs je keel, dan weet je duikbuddy direct dat je geen lucht meer hebt. Iedereen is het met mij eens dat de bouw veiliger móet! Al jaren streven we naar meer veiligheid op bouwplaatsen en het naleven van veiligheidsvoorschriften. Dit gaat weleens mis door spraakverwarring en ruis op de lijn vanwege ronkende machines. Ik ben dan ook blij dat FNV Bouwen & Wonen, CNV Vakmensen, Aannemersfederatie Nederland, Vereniging van Waterbouwers, NVB en Bouwend Nederland samen Bouwspraak hebben ontwikkeld. En nee, Bouwspraak is geen wondermiddel, maar wel een flinke stap voorwaarts en onderdeel van de bewustwordingscampagne ‘Bewust Veilig Iedere Dag’ van Bouwend Nederland. Of je nu Jan, Jack, Alexandru of Gabor heet, ik wil dat iedereen elke dag weer veilig thuis komt van werk. Jij bent ook zelf verantwoordelijk voor je eigen veiligheid, bezoek daarom bouwspraak.nl/downloads en print de poster uit. Hang hem op groot formaat op in je bus, bouwkeet en op kantoor. De site is beschikbaar is het Bulgaars, Duits, Engels, Hongaars, Nederlands, Pools, Roemeens en Turks. En ook goed leesbaar op je smartphone. Oefening baart kunst. Gelukkig begrijpen wij elkaar dan heel goed! column MAxIME VERHAGEN Begrijpen wij elkaar wel goed? Maxime Verhagen, Voorzitter Bouwend Nederland 1 groenserv,ce Ï)ureau voor ecologisch advies Flora fy Fauna 9uickscan Nederland telt honderden beweegbare bruggen. De status van de mechanische uitrusting is cruciaal voor de vraag of een brug gerenoveerd of vervangen moet worden. Hiervoor is een herbeoordeling van het bestaande bewegingswerk nodig. Dit onderdeel is voor veel beheerders een grote worsteling aangezien de theoretische rekenregels die we hanteren de praktijk niet lijken te volgen. Bewegingswerken worden hierdoor mogelijk onnodig (vroeg) vervangen. meer veiligheid, minder kosten Antea Group onderzoekt met TU Delft, Rijkswaterstaat en Provincie Zuid-Holland de dynamica en constructieve veiligheid van beweegbare bruggen. Dit onderzoek leidt tot een realistischer model om de levensduur van beweegbare bruggen te beoordelen. De verwachting is dat dit model grote maatschappelijke en financiële voordelen biedt. Hiermee kunnen brugbewegingsmechanismen kostenbewust in stand worden gehouden zonder dat de veiligheid in het geding komt. Sonja Riesen, projectmanager Beweegbare Bruggen: “Met dit onderzoek werken wij aan het ontwikkelen en toepassen van duurzame oplossingen in onze leefomgeving. Daarnaast past het onderzoek goed bij onze ambitie om tot de top van Nederland te behoren op het gebied van beweegbare bruggen”. modellen in de praktijk testen Het promotie-onderzoek van Kodo Sektani, ingenieur Antea Group, resulteerde al in nieuwe theoretische modellen waarmee de belastingen van brugbewegings-mechanismen in verschillende situaties voorspeld kunnen worden. Sektani: “Nu is het zaak om de modellen te verifiëren en te valideren. Vanaf 2018 werk ik samen met veertien sponsoren aan een proefopstelling die antwoord gaat geven op de vraag met welke krachten een bewegingswerk te maken krijgt en hoe alle mechanische onderdelen op elkaar inwerken.” Mijlpaal in onderzoek naar beweegbare bruggen Het onderzoek van ingenieurs- en adviesbureau Antea Group, Rijkswaterstaat en de Provincie Zuid-Holland naar de levensduur van beweegbare bruggen heeft 27 juni 2019 een mijlpaal bereikt. Op de TU Delft is op die dag een unieke proefopstelling geopend. Deze opstelling maakt het mogelijk om voor het eerst theoretische berekeningen in de praktijk te testen. Proefopstelling. Betrokken partijen. advertenties advertentie ‘Onze gezondheid ligt onder de grond’ Riolering is voor veel mensen onzichtbaar, maar ook onmisbaar. Riolering zorgt ervoor dat afvalwater en hemelwater op een veilige en hygiënische manier worden afgevoerd. Daarom is Betonhuis Riolering gestart met de bewustwordingscampagne ‘Onze gezondheid ligt onder de grond’. Betonhuis Riolering is gestart met deze campagne om het beschermende karakter van riolering onder de aandacht te brengen. Met deze campagne gaat men in op de keuzes die een rol spelen bij het vervangen van riolering. En worden de kwaliteiten van riolering van beton voor het voetlicht gebracht. VOLKSGEZONDHEID Riolering helpt voorkomen dat mensen in contact komen met vervuild water, dat bacteriën en ziektekiemen bevat. Dankzij deze sanitaire voorziening is de gemiddelde levensverwachting in de twintigste eeuw fors toegenomen. Aan riolering worden hoge kwaliteitseisen gesteld. Afvalwater moet immers veilig worden afgevoerd. Riolering van beton biedt deze garantie. Ook nu de belasting van het riool fors toeneemt doordat er steeds meer op wordt geloosd. KLIMAAT Riolering speelt ook een rol bij klimaatadaptatie. De kans op overstromingen, droogte en hitte neemt toe. Dat levert risico’s op voor onze economie, volksgezondheid en veiligheid. Stortbuien en langdurige neerslag veroorzaken wateroverlast, op andere momenten ontstaat juist droogteschade. Permeabele betonbuizen maken berging, transport, infiltratie of drainage van water beheersbaar mét respect voor het milieu door een continue beheersing van het grondwater. MILIEU Beton beschermt ook het milieu en voorkomt dat vervuild water in beken of riviertjes terechtkomt. De grondstoffen voor beton zijn regionaal of lokaal, of op redelijke afstand, beschikbaar. Na het einde van de levensduur wordt beton gerecycled, bijvoorbeeld als fundatiemateriaal of als granulaat voor het maken van nieuw beton. Dat maakt riolering van beton tot een milieubewuste keuze. Specialist in prefab betonelementen VOOR ELKE SITUATIE EEN PASSENDE OPLOSSING! Meer informatie: mbsbeton.nl of bel +31 (0)35 588 1839 ONZE WEG NAAR EMISSIELOOS WERKEN Paul Lenderink p.lenderink@bnmail.nl +31 6 515 92 817 +31 571 745 273 SALES ENGINEER Meer weten? Neem contact op met Paul Rijkswaterstaat en beherende aannemers gaan data delen Op de foto (vlnr): Sander den Blanken (BAM Infra), Bart Smolders (Heijmans), Ron Kolkman (Rijkswaterstaat), Richard Pijpelink (Istimewa), Peter Paasse (SPIE) en Jan Willemsen (Vialis). Door bestaande data over de assets van Rijkswaterstaat te delen en nieuwe databronnen te gebruiken, willen Rijkswaterstaat en vijf beherende aannemers samen toewerken naar beter datagedreven assetmanagement. Rijkswaterstraat en de bedrijven Istimewa, BAM Infra, Heijmans, SPIE en Vialis hebben dit vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst, die is ondertekend op de InfraTech vakbeurs. Rijkswaterstaat werkt intensief samen met een aantal beherende onderhoudsaannemers en aan hen verwante marktpartijen, die als opdrachtnemer vaak zowel uitvoerend als adviserend zijn. Op zes projecten (zowel een brug, tunnel, gemalen en sluizen) wordt met datagedreven assetmanagement geëxperimenteerd. Van daaruit is nu het samenwerkingsverband ontstaan met de partijen die betrokken zijn bij de uitvoering van deze projecten. VAN ELKAAR LEREN De vijf beherende onderhoudsaannemers en Rijkswaterstaat zijn door het programma Datagedreven Assetmanagement gekozen om in de implementaties dezelfde samenwerking te zoeken als nu in de afzonderlijk projecten gebeurt. Daarbij gaat er om van elkaar te leren, om te voorkomen dat elke marktpartij ‘het wiel opnieuw gaat uitvinden’, én zodoende tempo en tractie houden op de ontwikkeling van datagedreven assetmanagement. Daarnaast hebben Rijkswaterstaat en de marktpartijen afgesproken dat zij nog nauwer gaan samenwerken. Samen verder leren is noodzakelijk om tot succesvolle toepassing van een uniforme en gestandaardiseerde manier van datagedreven assetmanagement te komen. Het gebruik van uniforme tooling, waarbij dezelfde ICT-programma’s worden gebruikt, moet daaraan bijdragen. Alle toezeggingen, voornemens en resultaten die uit deze samenwerkingsovereenkomst voortvloeien worden beschikbaar voor alle marktpartijen die nu en in de toekomst betrokken zijn bij of geïnteresseerd zijn in het uitvoeren, beheren, of onderhouden van assets van Rijkswaterstaat. Dit gebeurt in een speciale gezamenlijke klankbordgroep van Rijkswaterstaat en de markt. BELANGRIJKE STAP Ron Kolkman, CIO (Chief Information Officer) en HID (Hoofdingenieur-directeur) Centrale Informatievoorziening tekende de overeenkomst namens Rijkswaterstaat. “Voor het assetmanagement van Rijkswaterstaat zijn deze afspraken een belangrijke stap naar de toekomst. We gaan hiermee echt van denken naar doen.” Ook nodige hij marktpartijen in en zaal en in de sector uit om zich aan te sluiten en te leren van de ervaringen die nu worden opgedaan. DATAGEDREVEN ASSETMANAGEMENT Datagedreven assetmanagement is het integraal uitvoeren van assetmanagement waarbij datagedreven werkwijzen en processen de basis vormen met behulp van de inzet van (nieuwe) IV (InformatieVoorziening)-technieken en (nieuwe) databronnen. Denk daarbij aan de inzet van inwin-, verwerking-, analyse- en presentatie-technieken voor data uit en over de infrastructuur zoals sensoring, digitale 3D-modellen, data-analyses en algoritmes. Met deze data en informatie, in combinatie met domein- en vakkennis, zijn alle betrokkenen in staat gerichte, actuele en objectieve inzichten te genereren die hen ondersteunen in het proces van assetmanagement. Datagedreven assetmanagement maakt het beheer en onderhoud aan bruggen, tunnels en sluizen efficiënter en beter voorspelbaar. Slimmer gebruik van bestaande data en het aanboren van nieuwe databronnen helpen om in het assetmanagement de afweging te maken tussen prestaties, kosten en risico’s. advertenties
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 6 Circulair viaduct Hoog Burel geopend BOSSdag 2023: Bewegen, Ontmoeten, Spelen en Sporten Gemeenten en andere overheden laten netwerken en kennis laten delen, om gezamenlijk stappen te zetten in een uitdagende, inclusieve en toekomstbestendige buitenruimte voor Bewegen, Ontmoeten, Spelen en Sporten. Met dit doel organiseert OBB spelmakers + ruimtedenkers op 16 mei 2023 de BOSSdag 2023. Of zoals Arjan Vreugdenhil het zegt: “We brengen de juiste vakidioten met elkaar in contact en daar ontstaan ontzettend toffe dingen uit.” Op 16 mei 2023 organiseert OBB spelmakers + ruimtedenkers een kennis- en netwerkmoment: de BOSS-dag 2023. Dit is een kennis- en netwerkdag voor ambtenaren van regionale en lokale overheden op het gebied van BOSS (Bewegen, Ontmoeten, Spelen en Sporten) in de openbare ruimte. Een inhoudelijk aantrekkelijk programma wordt afgewisseld met netwerkmomenten. Het doel van de dag is om van alle deelnemers gepassioneerde amBOSSadeurs te maken, zodat zij zelf met deze thematiek in hun gemeente/provincie/organisatie aan de slag gaan of blijven. BOSS-THEMATIEK De BOSS-thematiek en visie raakt veel beleidsgebieden en ambtelijke programma’s, zowel in de gebruikswaarde/hardware als de belevingswaarde/software en de toekomstwaarde/orgware. Voor al deze invalshoeken zijn er interessante lezingen en workshops. De dag is bedoeld voor onder meer beheerders, beleidsmedewerkers, jongerenwerkers, teammanagers, inkopers, ontwerpers, welzijnsmedewerkers, ecologen, buurtsportcoaches, participatiemedewerkers en projectleiders. Thema’s als duurzame gebiedsontwikkeling, eenzaamheid, positieve gezondheid, zelfredzaamheid, beheersbaarheid, leefbaarheid, integraal werken en databeheersing krijgen alle een plek op deze BOSS-dag. Steeds met als uitgangspunt en doel de BOSS-visie: een buitenruimte die voor iedereen uitnodigt en uitdaagt tot samen Bewegen, Ontmoeten, Spelen en Sporten. LOCATIE De dag wordt gehouden in de Basiliek in Veenendaal, op loopafstand van intercitystation Veenendaal-De Klomp. De gemeente Veenendaal is één van de eerste BOSS-gemeenten in Nederland. Het programma biedt een interessante mix tussen bekende inspirerende sprekers als Dave Ensberg (Jantje Beton) en Marco Te Brömmelstroet (Recht van de Snelste) en werksessies van mede-vakidioten, amBOSSadeurs die volop bezig zijn met BOSS, zoals de gemeenten Assen, Ede, Utrecht en Tilburg. DE AMBOSSADE Om de uitwisseling van kennis en ervaringen tussen gemeenten en kennispartners nog meer structureel vorm te geven heeft OBB een community opgezet: de amBOSSade. Vanuit deze community komen het hele jaar door updates op het gebied van BOSS. In elke amBOSSade-update deelt een amBOSSadeur zijn best practice aan de hand van een recent project en ontvang je de recentste ontwikkelingen op het gebied van buiten Bewegen, Ontmoeten, Spelen en Sporten. Ook worden er door OBB gevraagd of ongevraagd opinie gedeeld over relevante vraagstukken en vind je de komende events die relevant zijn om je te ontwikkelen, te netwerken en kennis te delen. Het programma en meer informatie is te vinden op www.obb-ingenieurs.nl/bossdag-2023 Liggers viaducten A9 krijgen tweede leven in N201 Nieuw viaduct Hoog Burel. Foto: © Erik Karst Fotografie. Het nieuwe viaduct Hoog Burel over de snelweg A1 bij Apeldoorn is op 1 maart 2023 opengesteld voor alle verkeer. Opdrachtnemer Dura Vermeer heeft het oude viaduct eind 2022 gesloopt en het nieuwe viaduct binnen 4 maanden op dezelfde locatie opgebouwd. Bijzonder is het hergebruik van liggers uit een elders gedemonteerd viaduct. Door betonschade aan de onderkant van het viaduct was de Hoog Buurloseweg over het viaduct sinds 2017 afgesloten voor zwaar verkeer. Tijdens een weekendafsluiting van 4 tot 7 november 2022 is het verouderde viaduct Hoog Burel over de A1 nabij afslag Hoenderloo gesloopt. Haitsma Beton leverde en monteerde oude en nieuwe liggers voor dit kunstwerk voor Dura Vermeer. Het kunstwerk bestaat uit vier velden. De twee hoofdoverspanningen zijn gemaakt van nieuwe liggers, met een lengte van 31 meter. De twee zijvelden zijn gemaakt van zestien liggers uit een Groningse viaduct. Hier is de overspanning 14 meter. Bijzonder is dat de hergebruikte liggers 35 jaar geleden ook door Haitsma Beton voor het Groningse viaduct zijn geleverd. Uit het bestaande viaduct zijn de liggers losgezaagd en geboord. Vervolgens zijn de liggers uitgehesen en getransporteerd naar een tussenopslag in Apeldoorn. Daar zijn ze geschikt gemaakt voor de toepassing in Hoog Burel. De bestaande druklaag is verwijderd en de liggers zijn eind 2022 op de nieuwe plaats gemonteerd. HERPLANTEN BOMEN Om de werkzaamheden uit te kunnen voeren had de aannemer ruimte nodig. Daarom werden in 2021 verschillende bomen verwijderd. Begin maart 2023 zijn echter nieuwe jonge bomen op dezelfde plek geplant. Gekozen is voor de boomsoorten zomereik, beuk en grove den. De berm is opnieuw ingezaaid met een gras/kruidenmengsel. De draagbalken van viaducten die worden verwijderd voor de verbreding van de snelweg A9 krijgen een nieuwe bestemming in de N201. De provincie Noord-Holland en Rijkswaterstaat hebben afspraken hierover vastgelegd op de InfraTech vakbeurs. Dit is een primeur binnen de overheid en een belangrijke stap op weg naar meer samenwerking bij het werken aan circulariteit in de infrasector. Rijkswaterstaat en de provincie Noord-Holland willen dat overheden vaker materialen delen en hergebruiken. Patricia Zorko, plaatsvervangend directeur-generaal Rijkswaterstaat: “Zeggen dat je circulair wilt werken is één ding, maar het daadwerkelijk uitvoeren een tweede. Samen met de provincie gaan wij het nu ook echt doen. Ik vind het van lef getuigen dat de provincie Noord-Holland het nu aandurft om onze gebuikte liggers te reviseren en toe te passen in de N201.” Lindy Molenkamp, directeur Beheer en Uitvoering provincie Noord Holland, neemt hierin graag het initiatief: “Als provincie willen we zien dat de beweging naar meer circulariteit op gang komt en we delen daarin de ambities van Rijkswaterstaat. We doen dit door al onze bruggen volgens het IFD-principe (industrieel, flexibel en demontabel) te bouwen en nu ook door IFD te combineren met het hergebruiken van liggers.” 1.300 LIGGERS Bij de verbreding van de A9 tussen Badhoevedorp en Holendrecht komen in totaal circa 1.300 liggers vrij die in aanmerking komen voor hergebruik. De provincie heeft de intentie om 32 stuks te gebruiken voor het nieuwe brugdek van de vaste brug in de N201 bij Kortenhoef. De overige draagbalken zijn nog beschikbaar. Patricia Zorko is positief over de mogelijkheden hiervan: “Ik heb er vertrouwen in dat we de andere liggers ook kunnen hergebruiken. De eerste projecten dienen zich al aan.” HOOG BUREL Ook in andere delen van het land wordt circulaire bouw van viaducten opgeschaald. Recent werden bij de bouw van het nieuwe viaduct Hoog Burel over de A1 hergebruikte liggers toegepast, afkomstig uit de A7 bij Groningen. Het beton bleek nog van goede kwaliteit, waardoor de liggers op hun nieuwe bestemming naar verwachting nog minstens een eeuw mee kunnen. Recent werden bij de bouw van het nieuwe viaduct Hoog Burel over de A1 hergebruikte liggers toegepast, afkomstig uit de A7 bij Groningen. Veldwerk in de gemeente Veenendaal en Utrecht.
7 NUMMER 2 / MAART 2023 ACTUEEL IN DE SPOTLIGHT groen kan enorm helpen om duurzaam groen in verharde binnensteden te realiseren. Hierbij moeten we er voor zorgen dat vervuiling van achterliggende boomgroeiplaatsen en of plantvakken voorkomen wordt, zo vertelt Rieks Hulst, Product Management bij ACO: “Hiervoor heb je filtertechnieken nodig waar wij al verschillende oplossingen voor hebben bedacht. Als je weinig inbouwdiepte hebt kan een lijngoot worden voorzien van een filtervoorziening en zo ontstaat een filtratiegoot. Heb je meer ruimte, dan kun je een slibvangput voorzien van een speciaal filter. Op die manier wordt Denk hieraan bij afkoppelen regenwater naar stedelijk groen Om bodemuitdroging in warme perioden te voorkomen willen we regenwater graag langer vasthouden in binnenstedelijk gebied, en dan bij voorkeur op de plek waar het valt. In plaats van regenwater te infiltreren, of weg te laten lopen via wadi’s of het oppervlaktewater, is het gebruiken ervan een veel betere optie. Het advies van ACO: vang regenwater op waar het valt, houdt het vast en gebruik het ter plaatse voor een verkoelende, groene binnenstad. Uitdaging daarbij is de kwaliteit van het hemelwater. Zodra het valt komt het in contact met vervuilende stoffen. Met vies water kun je niets. Wat we willen is hemelwater duurzaam gebruiken door het op te vangen, te zuiveren, vast te houden en gebruiken voor groen. Maar hoe doe je dit? zowel grove als fijne vervuiling tegengehouden.” WAT TE DOEN MET STROOIZOUT? Wanneer je bezig gaat met het filteren van regenwater komt bijna automatisch de vraag “Wat te doen met strooizout in afstromend regenwater?” aan de orde. Een terechte vraag volgens Rieks: “Zout verstoort de waterhuishouding van een boom. Zout is een stof die zich goed laat oplossen in water. Hierdoor is het afscheiden ervan niet eenvoudig. Wij ontwikkelden de Salt-Protector die werkt op basis van soortelijk gewicht. Zout water is zwaarder dan regenwater. Bij een te hoge concentratie van zout in het water sluit de Salt-Protector de toevoer naar groenvoorzieningen. Hiermee wordt het verzilten van boomgroeiplaatsen of groenvakken tot een minimum beperkt en het stedelijk groen optimaal beschermd.” In een wereld die verandert hecht ACO veel waarde aan persoonlijk advies en samen presteren. Het bedrijf praat je graag bij over het I-DSAS concept, zodat je een integrale visie kunt ontwikkelen over het ‘managen’ van hemelwater. VOORAF FILTEREN Het opvangen en gebruiken van regenwater voor de bewatering van stedelijk ACO BV WWW.ACO.NL Minder overlast en uitstoot bij dijkversterking Rijnkade Arnhem Ontwerpschets Rijnkade. Bron: Waterschap Rijn en IJssel. De Rijnkade wordt dit jaar versterkt om Arnhem ook in de toekomst te beschermen tegen hoogwater. De uitvoering van dit werk willen Waterschap Rijn en IJssel en gemeente Arnhem doen met zo min mogelijk uitstoot van stikstof en fijnstof en zo min mogelijk hinder voor de omgeving. Bouwcombinatie Van der Ven - Ballast Nedam - Hakkers zal dit werk gaan doen. Deze partij scoorde het beste op deze punten in de aanbesteding van het waterschap én scoorde het beste op prijs en kwaliteit. De Rijnkade is een dijk die moet worden aangepast om te kunnen voldoen aan de toekomstige klimaat- en hoogwaterscenario’s. De kade wordt niet alleen veiliger, er komt ook meer ruimte voor ontmoetingsplekken, horeca en wandelaars. Het schetsontwerp hiervoor is gemaakt samen met bewoners, horeca en andere ondernemers die wonen en werken op de Rijnkade. Na de definitieve gunning begin februari, is de bouwcombinatie gelijk begonnen met de voorbereiding van de uitvoering. De werkzaamheden beginnen in het najaar van 2023 en zijn naar verwachting eind 2025 klaar. AANBESTEDING Waterschap en gemeente beoordeelden de plannen van de inschrijvers op prijs en kwaliteit. Kwaliteit werd onderverdeeld in het voorkomen van stagnatie en hinder voor de omwonenden en horeca, emissiereductie en samenwerking. Bouwcombinatie Van der Ven – Ballast Nedam – Hakkers wist zich hierin het beste te onderscheiden. “Dat we emissieloos gaan bouwen, betekent bijna geen stikstof én minder geluidsoverlast voor omwonenden. Hiermee lopen we vooruit op de ambitie van de Unie van Waterschappen om in 2030 een emissieloze bouwplaats te realiseren”, zegt waterschapsbestuurder Frank Wissink. “Ook willen we zo min mogelijk overlast voor de bewoners en de horeca. Door een goed doordachte, slimme fasering, zijn de werkzaamheden sneller. Zo kunnen we volgend jaar al gebruik maken van de vernieuwde verbrede terrassen.” Wethouder Bob Roelofs (gemeente Arnhem): “De binnenstad is van grote waarde voor Arnhem. Het is één van de economische motoren van de stad en bovendien een plek voor Arnhemmers om elkaar te ontmoeten. Een bijzonder gebied waarmee we zorgvuldig moeten omgaan. De afgelopen tijd heeft de hevige regenval op verschillende plaatsen in het land opnieuw duidelijk gemaakt hoe belangrijk een goede waterkering is. Door de Rijnkade te versterken zorgen we ervoor dat onze binnenstad ook de komende 50 jaar beschermd blijft tegen het gevaar van overstromingen. Daarnaast zal de Rijnkade als verblijfsgebied beter en mooier worden.” SAMENWERKING In dit dijkversterkingsproject werkt Waterschap Rijn en IJssel samen met gemeente Arnhem en Provincie Gelderland. De dijkversterking Rijnkade is onderdeel van het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Hierin wordt een groot deel van de dijken in Nederland versterkt. Dit is de grootste dijkversterkingsoperatie in Nederland, sinds de Deltawerken. Ongeveer 1.500 kilometer aan dijken en 400 sluizen en gemalen moeten worden aangepakt. Rijkswaterstaat, waterschappen, markt en kennisinstituten voeren dit uit.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 8 Verharde dijken kansrijk voor zonnepanelen Uit een onderzoek naar de mogelijkheden om dijken te voorzien van zonnepanelen blijkt dat plaatsing op een dijkverharding het meest geschikt is en zonder veel aanvullend onderzoek kan worden toegepast. Systemen waarbij de grasbekleding van de dijk grotendeels wordt beschaduwd door de zonnepanelen zijn vooralsnog niet geschikt, omdat de kwaliteit van de grasmat snel verslechtert. In het project Zon op Dijken zijn vier unieke dijk-specifieke zonnesystemen ontworpen, gebouwd en vervolgens uitgebreid gemonitord. trum van waterschapen en provincies) en de verschillende lokale waterschappen in Nederland om in een vooronderzoek te kijken welke dijken kunnen worden benut voor de opwekking van hernieuwbare energie. Nederland heeft ongeveer 17.000 km aan dijken. VIER DIJK-SPECIFIEKE ZONNESYSTEMEN GETEST In het opvolgende project ‘Zon op Dijken’ is onder meer onderzocht of en hoe zonnesystemen kunnen worden uitgevoerd zonder de primaire waterkerende functie van de dijk aan te tasten. Binnen het project zijn vier verschillende systemen ontworpen en gebouwd op twee verschillende dijklocaties: • klassiek systeem op paaltjes; • systeem in het vlak van de dijk, gebouwd op betonelementen; • systeem dat ‘hangt’ boven het talud van een dijk; • systeem op een verharde dijk, waarbij het gras is vervangen door een betonachtige fundering. Tijdens de proefperiode bleken alle systemen elektrisch gezien veelal uitstekend te functioneren. DIJKEN MET VERHARDE DIJKVLAKKEN Systemen die op een dijkverharding in het dijkvlak worden aangebracht en die goed in te passen zijn in de huidige dijkenbouwpraktijk (bijvoorbeeld tijdens een dijkversterkings-operatie), kunnen zonder veel aanvullend onderzoek worden toegepast op dijken. Uit de studie naar het maatschappelijk draagvlak is onder andere naar voren gekomen dat systemen die weinig zichtbaar zijn (in het vlak van de dijk) het best worden gewaardeerd. DIJKEN MET GRASBEKLEDING Gedurende het onderzoek bleek dat de kwaliteit van de grasbekleding snel verslechtert wanneer de zonnepanelen een te groot gedeelte van het licht wegnemen. De kwaliteit van de grasbekleding is essentieel voor de dijkveiligheid, wanneer er geen dijkverharding aanwezig is. Door op slimme plekken panelen te verwijderen en de instraling ter hoogte van de dijkbekleding te verhogen, is de kwaliteit van de grasbedekking omhoog gegaan. Er is verder onderzoek nodig om te komen tot definitieve systeemconfiguraties die gegarandeerd de grasbekleding niet aantasten. Het Zon op Dijken project-consortium bestaat uit: TNO, Arcadis, NV Afvalzorg, Stichting Wageningen Research Instituut WUR, Eurorail, Deltares, Soltronergy BV, STOWA, Waterschap Scheldestromen, Waterschap Zuiderzeeland, Delmeco. Het project ‘Zon op Dijken’ is uitgevoerd met subsidie van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, Topsector Energie uitgevoerd door Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Daarnaast heeft het kenniscentrum van de regionale waterbeheerders, STOWA, het project ondersteund met een financiële bijdrage. Testopstellingen Knardijk bij Zeewolde, Flevoland. Foto: TNO. Eerste project koploperaanpak duurzame wegverharding Rijkswaterstaat start met de aanbestedingsprocedure voor groot onderhoud van delen van de snelwegen A2 en A12 in Midden-Nederland. Dit is het eerste project binnen de zogeheten ‘koploperaanpak duurzame wegverharding (externe link)’, waarbij bedrijven worden uitgedaagd om het onderhoud aan de wegen zo duurzaam mogelijk te doen. De snelweg A2 richting ’s-Hertogenbosch, tussen knooppunt Oudenrijn en knooppunt Everdingen, en de snelweg A12 richting Utrecht, tussen aansluiting Nieuwerbrug vervangen van voegovergangen en het onderhouden van de Jan Blankenbrug (A2) en viaduct Strijkviertel (A12), in beide rijrichtingen. De werkzaamheden moeten volgens planning eind 2024 zijn afgerond. KOPLOPERAANPAK DUURZAME WEGVERHARDING Als grootste wegbeheerder van Nederland neemt Rijkswaterstaat de verantwoordelijkheid bij het behalen van de klimaatdoelen. Er wordt daarom overgestapt op duurzame wegverharding, met de hoge kwaliteitsstandaard die we in Nederland gewend zijn. Onderweg naar klimaatneutraal en circulair werken legt Rijkswaterstaat bij aanbestedingen de duurzaamheidslat voor asfalt steeds hoger. De Koploperaanpak moet investeringen in duurzame wegverhardingen voor bedrijven lonend maken. Daarom zorgt Rijkswaterstaat ervoor dat tot 2030 ieder jaar, in meerdere projecten, de duurzaamste alternatieven de ruimte krijgen. Zo verdienen duurzame koplopers hun innovatie terug en leveren zij samen met de wegbeheerder een bijdrage aan de transitie naar een duurzame infrasector. De aanbesteding van groot onderhoud A2HRR-A12HRR is het eerste project dat met deze insteek wordt aanbesteed. Het Klimaatakkoord benadrukt dat bijzondere inspanningen nodig zijn om zonnestroom of pv-installaties te integreren met gebouwen en de infrastructuur, in plaats van daarvoor landbouwgrond te gebruiken. Dat was de aanleiding voor STOWA (kenniscenTestopstellingen binnendijk van de Spuikom bij Ritthem, Zeeland. Foto: TNO /Eric de Vries. Foto: Rijkswaterstaat. (13) en knooppunt Oudenrijn, gaan in 2024 flink op de schop. De opdracht bestaat onder meer uit het vervangen van het asfalt door asfalt met een geluidreducerende laag, het
9 NUMMER 2 / MAART 2023 ACTUEEL Viaduct schuift over Terbregseplein naar definitieve plek Wie over de snelweg A20 vanuit Gouda naar Rotterdam of verder naar Hoek van Holland gaat of andersom, passeert het drukke verkeersknooppunt Terbregseplein. Over dit verkeersknooppunt wordt sinds eind 2021 een viaduct in delen door de lucht geschoven. Op 27 februari 2023 werd het laatste deel van de zuidelijke rijrichting op zijn definitieve plek geschoven. Dat ging zo langzaam dat passerend verkeer niet werd afgeleid. TEKST: RIJKSWATERSTAAT BEELD: RIJKSWATERSTAAT Het viaduct wordt zonder het verkeer te hinderen over de bestaande infrastructuur heen geschoven. Deze bouwmethode wordt in Nederland voor het eerst toegepast over een verkeersknooppunt dat in gebruik is. Het viaduct maakt deel uit van de nieuwe, 11 km lange en energieneutrale snelweg A16 Rotterdam. Dit is een nieuwe snelweg tussen de A13 en A16. Het verkeer reed tijdens het schuiven van het viaduct gewoon door. Omdat het schuiven met 2,5 meter per uur zeer langzaam gaat, merkt de weggebruiker er tijdens het rijden niets van. Het Terbregseplein is met 235.000 motorvoertuigen per dag één van de drukste verkeersaders van Nederland, waar de A16 en de snelweg A20 op elkaar aansluiten. Over dit knooppunt komt een viaduct dat de A16 Rotterdam verbindt met de bestaande A16. VIADUCT TERBREGSEPLEIN Het ruim 400 meter lange viaduct over het Terbregseplein bestaat uit twee wegdekken: één richting Breda en één richting Rotterdam The Hague Airport. Eén wegdek bestaat uit zeventien delen met een lengte tussen de 22 en 30 meter. Het viaduct wordt voor Nederlandse begrippen op een bijzondere manier gebouwd. Het is namelijk een beproefde methode in bergachtige gebieden. De bouw van het viaduct is gestart aan de noordkant van het Terbregseplein. Daar is een tijdelijke ‘fabriek’ gebouwd om de delen van het viaduct te bouwen. Eerst wordt het staal gevlochten, daarna wordt het beton gestort om tenslotte het deel af te werken. Na uitharding van het betonnen deel kan het over de weg worden geschoven. Dit proces wordt continu herhaald. Aan het eerste deel zit de ‘lanceerneus’ gekoppeld. Dat is een blauw stalen frame dat met een lengte van 30 meter en een gewicht van 75.000 kg de wegdekken over de steunpunten en het bestaande wegennet begeleid. De lanceerneus zorgt ervoor dat de afstand tussen de steunpunten wordt overbrugd en dat het gewicht van het wegdek goed wordt verdeeld. Het nieuwe wegdek wordt in een cyclus van drie weken over het verkeersknooppunt heen geschoven. Om ervoor te zorgen dat het schuiven van het wegdek gesmeerd verloopt, worden bij ieder steunpunt spiegelgladde teflonplaatjes tussen de steunpunten en het viaduct gebruikt. VIADUCT BIJNA BIJ EINDPUNT Het viaduct wordt tot net voor de spoorlijn Rotterdam-Gouda/Utrecht geschoven. Het eindpunt ligt er net na. Omdat het spoor niet op ieder moment buitendienst genomen kan worden, wordt het viaduct in juni 2023 afgerond met prefab liggers. Het bouwen van het eerste wegdek heeft ruim een jaar geduurd. In februari 2023 is gestart met de bouw van het tweede wegdek. Eind maart 2023 is het eerste deel van het tweede wegdek geschoven. Eind juni 2024 komt het tweede wegdek aan bij het spoor. In september van 2024 worden ook voor dit wegdek liggers over het spoor gelegd en dan is de bouw van beide wegdekken klaar. Vervolgens start de afbouwperiode: het aanbrengen van asfalt, belijning, verlichting en de geleiderails. Wel wijst Rijkswaterstaat erop dat planningen nog kunnen veranderen. Schuifoperatie van het viaduct Terbregseplein. Bouw viaduct Terbregseplein.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 10 WUR onderzoekt natuurlijke oplossingen Nature-based solutions verdienen meer aandacht als het gaat om klimaatadaptatie. “Met de natuur meewerken”, noemt programmaleider klimaat Tim van Hattum van Wageningen University & Research dat. Juist de stad speelt daarin een belangrijke rol. TEKST: HENK WIND Met het consortium NL2120 gaat Wageningen University & Research (WUR) de komende tien jaar nature-based oplossingen voor klimaatadaptatie nader onderzoeken. Het kreeg daarvoor 110 miljoen euro toegekend vanuit het Nationaal Groeifonds. Het consortium onderzoekt onder meer hoe effectief nature-based solutions zijn in de diverse landschappen, zoals veengebieden, zand- en kleigronden maar ook de verstedelijkte omgeving. Het kijkt naar de kosten en de maatschappelijke baten, maar ook naar de mogelijkheden om te versnellen door bijvoorbeeld een verplichting op te leggen om bij werkzaamheden ook te kijken naar nature-based solutions. “Denk aan het vervangen van riolering. Dan moet je niet zonder meer een leidingdiameter vaststellen, maar eerst kijken of er ook nature-based oplossingen zijn, zoals een wadi of groenvoorzieningen en waterberging”, licht Tim van Hattum toe. VOOR DE HAND LIGGENDE OPLOSSINGEN “Tot nu toe kiezen we vooral voor technologische oplossingen. Dat blijkt niet altijd het beste te zijn. De focus op techniek heeft ons ook de problemen gebracht van stikstof, afnemende biodiversiteit, klimaatverandering et cetera. Met die focus op techniek hebben we voor de hand liggende oplossingen uit het oog verloren.” “Met natuurlijke oplossingen creëer je een win-winsituatie. De natuur zorgt wereldwijd voor de helft van onze CO2-opname en helpt bij voorkomen van oververhitting en klimaatverandering. Maar dan moet je de natuur wel in stand houden en versterken. De maatschappelijke baten zijn groot. Europees onderzoek heeft recent zelfs aangetoond dat meer groen in de stad daadwerkelijk helpt om oversterfte door een hittegolf te beperken. Wij willen met het opdoen van kennis laten zien dat het veel oplevert als je met de natuur gaat meewerken. De maatschappelijke baten van nature-based oplossingen zijn groot, alleen levert dat geen directe cashflow.” HIGH TECH OF LOW TECH Dat wil niet zeggen dat Van Hattum nature-based oplossingen ziet als ‘de heilige graal’. “Je moet afwegingen maken waar het kan en wat waar de beste oplossing is. Nature-based oplossingen hoeven trouwens niet altijd duurder te zijn. Een mooi voorbeeld is de aanleg van de Onlanden nabij Groningen. Door dit gebied weer als natuurgebied in te richten en te gebruiken voor waterberging, houdt de stad droge voeten.” Hij vervolgt: “Alternatief was geweest het aanleggen van heel veel dijken, kades en dammen. De natuurlijke oplossing was miljoenen goedkoper. Nature-based oplossingen nemen over het algemeen wel meer ruimte in beslag. Kijk naar een project Ruimte voor de rivier. Een technologische oplossing als een dijk kost minder ruimte. Waar je ruimte hebt kies je voor low tech nature-based oplossingen; waar de druk op de ruimte groot is kies je voor meer high tech nature-based oplossingen. Een voorbeeld van een combinatie met high tech in de stad is een groendak met waterberging dat reageert op de weersverwachting. Als er een zware bui aan komt, laat het systeem de waterberging alvast leeg lopen.” DRUK OP DE RUIMTE Dergelijke afwegingen zijn nodig want de druk op de ruimte is enorm groot, geeft Van Hattum aan. Op het geringe beschikbare oppervlak moet ruimte zijn voor wonen, Beeld uit de toekomstvisie Nederland 2120. Bron: Wageningen University & Research. Tim van Hattum: “Nature-based oplossingen nemen over het algemeen wel meer ruimte in beslag, maar je kunt ook kiezen voor high tech nature-based oplossingen.” Foto: Stad + Groen.
11 NUMMER 2 / MAART 2023 WATER IN DE STAD Stokerijstraat 35 2110 Wijnegem België Ophemertstraat 42 3089 JE Rotterdam Nederland T. +32 (0)3 353 26 89 E. info@blommaertalu.be WWW.BLOMMAERTALU.COM MOBIELE DAKEN @blommaert_nv Blommaert Aluminium Constructions Blommaert Aluminium Constructions Blommaert Aluminium Constructions Stokerijstraat 35 2110 Wijnegem België Ophemertstraat 42 3089 JE Rotterdam Nederland T. +32 (0)3 353 26 89 E. info@blommaertalu.be WWW.BLOMMAERTALU.COM MOBIELE DAKEN @blommaert_nv Blommaert Aluminium Constructions Blommaert Aluminium Constructions Blommaert Aluminium Constructions voor natuur en voor landbouw. Juist daarom ook speelt de stad hierin een belangrijke rol. WUR zette die op de kaart met het onderzoek ‘Arnhem 2120’, als vervolg op de toekomstvisie Nederland 2120 die het drie jaar geleden presenteerde. “Die toekomstvisie is belangrijk. Bij elke schop die nu de grond in gaat – of het nu voor woningbouw is of voor riolering of voor een straat – moet je rekening houden met die toekomst. Die schop gaat in de grond voor iets dat 50 tot 100 jaar mee gaat. Dan moet je rekening houden met het toekomstige klimaat en kijken of je de natuur kunt herstellen.” In de toekomstvisie Nederland 2120 staan diverse opvallende triggers, zoals een verschuiving van economisch centrum van Nederland van het westen naar het oosten van het land. Maar ook de aanleg van stedelijke randzones als overgang tussen stad en landelijk gebied ten behoeve van waterberging, recreatie en hoogwaardige landbouw. “We zijn er niet van uit gegaan dat tegen die tijd het hele westen van Nederland onder water staat, zoals andere toekomstvisies laten zien. Maar als je bodem en water echt leidend maakt – zoals inmiddels Rijksbeleid is – moet je wel rigoureuze keuzes maken. Waar wil en kan je nog bouwen? Nu is 80% van de woningbouw gepland op kwetsbare plekken.” NATUUR EN STAD VERWEVEN Leuk die verschuiving naar het oosten, maar hoe gaat dat dan met de wens om juist de natuur te versterken en ruimte te houden voor hoogwaardige landbouw? “Dat kan inderdaad wringen. Daarom hebben we uitgewerkt wat dat voor een stad als Arnhem zou betekenen. Arnhem ligt mooi op de grens van de hoge zandgronden en het rivierenlandschap. Nu is veel woningbouw gepland in het rivierenlandschap richting Nijmegen. Maar daar heb je juist ruimte voor de rivier nodig. Je zou moeten bouwen richting de Veluwe. Moet je daarvoor natuur opofferen? Of kun je misschien wonen en natuur echt met elkaar verweven? Is dat verstandig? Daar moet je over nadenken. Daarbij zou je de oplossing ook meer in hoogbouw moeten zoeken. Niet iedereen hoeft een woning met een tuintje. In Europa hebben we per persoon nog steeds de meeste vierkante meters voor onze woningen, terwijl we de minste ruimte hebben. Een ander iets is dat de auto de stad uit moet: de auto er uit en groen er in.” In de bijna zes jaar dat Van Hattum nu programmaleider klimaat is bij de WUR, heeft hij de bewustwording rondom klimaatadaptatie wel toe zien nemen. “De laatste vijf jaar hoef je niet meer uit te leggen dat er een probleem is met wateroverlast en hitte. We zien het inmiddels om ons heen gebeuren. De discussie gaat er nu vooral over wat we er aan moeten doen en over de snelheid waarmee. Ik zie nog te veel dat er in het ontwerp goede plannen zijn met veel groen, maar dat dat gaandeweg de procedures door bijvoorbeeld bezuinigingen steeds minder wordt. Uiteindelijk blijft er dan alleen wat ‘schaamgroen’ over.” HOGER TEMPO Wat Van Hattum betreft gaat het tempo hierin fors omhoog. “De huidige stad is niet ontworpen op dit klimaat. Die is ontworpen op het zo snel mogelijk afvoeren van regenwater. We zien nu dat dat niet meer werkt. Grotere rioolbuizen zijn niet de oplossing. Ons stelsel is nu ontworpen op een bui van 20 mm/u, terwijl we nu al buien zien van 70 mm/u. En in Limburg viel destijds 150 mm in twee dagen. Daar is geen stad tegen bestand. We zullen het riool op orde moeten hebben, maar vooral moeten zorgen dat we het water verwerken op de plek waar het valt, wat mooi te combineren is met het vergroenen van de stad.” Drie maanden geleden verscheen over deze thematiek ook een boek van Van Hattum, met de titel ‘Only Planet klimaatgids voor de 21e eeuw’. Van Hattum schetst daarin zeven oplossingsroutes. Hij wil daarmee vooral het gevoel weghalen bij mensen dat het toch allemaal geen zin meer heeft. “We zijn laat begonnen, maar we zijn nog niet te laat. We kunnen die mooiere wereld creëren, maar daar hebben we wel iedereen bij nodig.” Met zijn boek wil Van Hattum vooral het gevoel weghalen bij mensen dat het toch allemaal geen zin meer heeft: “We kunnen die mooiere wereld nog creëren.” Rotorkopeg | Hakfrees Overtopfrees| Zaaimachine Importeur Ortolan Andrea WWW.NOORDMACHINES.NL Noord Machines B.V. | Transportweg 13 | 9363 TL Marum | 0594-646243 advertenties
www.gwwtotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=