13 NUMMER 5 / SEPTEMBER 2023 INRICHTING OPENBARE RUIMTE BESTAANDE MAATLATTEN Er zijn in Nederland veel (vormen van) maatlatten voor klimaatadaptatie ontwikkeld of in ontwikkeling op diverse schaalniveaus. Zo hebben publieke en private partijen binnen de provincie Zuid-Holland, Metropool Regio Amsterdam, de provincie Utrecht en de provincie Gelderland afspraken gemaakt, doelen vastgesteld en (prestatie)eisen ontwikkeld om klimaatadaptief – dus ook bodemdalingsbestendig en natuurinclusief – te bouwen en in te richten. Verder zijn er veel lokale regelingen, zoals: Groenkompas Breda, Regeling Eindhoven, Natuurpuntensystemen (wordt toegepast in onder andere Den Haag, Amersfoort, Ede, Delft, Leiden, Tilburg, Nijmegen, Barneveld, Groningen en Maastricht), Richtlijn Groenbeleidsvisie Waalwijk, NL Greenlabel op gebiedsniveau en Labelsystematiek Zeeland en Terneuzen. Een groot aantal waterschapsverordeningen en gemeentelijke verordeningen stellen verder nu al regels en normen aan de verwerking van hemelwater en de watercompensatie van nieuwe verhardingen, vaak ook grondwater en soms aan klimaatadaptatie en biodiversiteit. in steden en dorpen zijn onderdeel van de maatlat. De maatlat is in eerste instantie gericht op nieuwbouw. Na oplevering wordt een tweede fase gestart om de maatlat toe te passen op de bestaande bouw en de ambitie dat in 2050 bebouwd gebied klimaatadaptief is. Daar ligt namelijk de grootste opgave. Na het opdoen van de leerervaring wordt bepaald hoe de maatlat ook voor bestaand gebied kan gelden. De maatlat gaat over hoe gebouwd (en verbouwd) gaat worden. Locatiekeuze is geen onderdeel van de maatlat (dit wordt opgepakt in het traject ‘Water en Bodem Sturend’). Door de inhoud van de maatlat kan bouwen op specifieke locaties moeilijker worden. De maatlat is gericht op de buitenruimte, inclusief tuinen en daken en niet op de binnenruimte van gebouwen, raakvlakken uitgezonderd (interactie en koppelkansen met de binnenruimte zijn bijvoorbeeld de hoogte van het vloerpeil). Aanbevelingen over de binnenruimte binnen gebouwen worden wel geïnventariseerd. De nadruk in de maatlat ligt op het ontwerp van de fysieke inrichting en de realisatiefase. De tijdshorizon van klimaatbestendig bouwen en ontwerpen is gericht op de levensduur (en niet alleen voor 2050) gefocust op een klimaatbestendig Nederland in 2050. De maatlat schrijft verder geen eisen op maatregelniveau voor, alleen meetbaar beschrijven van het functioneren van het gebied en systeem. Denk bij maatregelen aan het voorschrijven van groene daken of halfverharding. De maatlat is aanvullend op bestaande instrumenten en sluit hier goed op aan. WELKE SCHAAL? De effecten van klimaatverandering, de eisen voor een project en de mogelijke maatregelen zijn mede afhankelijk van de omvang en de omgeving van het plangebied. Om te komen tot een haalbare set van eisen en passende inrichting, zijn het inzoomen op details en uitzoomen tot buiten het plangebied noodzakelijk. Een paar voorbeelden: ◼ Een individuele ontwikkeling van een perceel kan op zichzelf niet het gebrek aan koele plekken in een hele wijk oplossen. Het proces van de maatlat moet dus aangeven hoe om te gaan met deze opgave. ◼ Het is bijvoorbeeld juridisch mogelijk om via de maatlat op iedere kavel in Nederland een gelijke hoeveelheid waterberging te eisen. Dat is echter op landelijk niveau niet wenselijk, ten eerste omdat dit een maatregeleis betreft. Ten tweede omdat bij uitzoomen kan blijken dat in een plangebied één centrale waterberging een betere oplossing biedt dan losse systemen per kavel. ◼ Uitzoomen kan ook als inzicht geven dat een oplossing in een project voor hemelwateroverlast zorgt bij andere, lagergelegen percelen, waardoor een nieuwe probleemlocatie ontstaat of een bestaand knelpunt verergert. Uitzoomen kan ook kansen in beeld brengen: een ontwikkeling kan extra schaduw en verkoeling bieden voor een bestaande versteende wijk. WELKE EISEN? Maar welke eisen kan ik stellen op basis van de maatlat? Een eis op doelstellingenniveau (bijvoorbeeld een groenere omgeving) biedt veel ruimte voor lokaal maatwerk, maar is lastig meetbaar. Een maatregeleis (bijvoorbeeld gebruik van halfverharding of een wadi voorschrijven) is gemakkelijk meetbaar, maar biedt weinig ruimte voor maatwerk. Uit de inventarisatiefase blijkt dan ook een voorkeur die zich tussen het doel en de maatregeleis in bevindt: de systeemeis. Voorbeelden van systeemeisen en maatregeleisen zijn: ◼ Wateroverlast. Systeemeis: Bij een bui die eens in de 100 jaar voorkomt mag er geen wateroverlast optreden. Maatregeleis: Ieder perceel moet minimaal 50 mm neerslag kunnen bergen op eigen terrein. ◼ Droogte. Systeemeis: Duurzame voorraad: maximale uitzakking van de grondwaterstand van 0,30 meter onder droge condities. Maatregeleis: X % van de jaarneerslag wordt via wadi’s en infiltratievoorzieningen in de bodem geïnfiltreerd. ◼ Hitte. Iedereen binnen het plangebied dient binnen X meter naar een groene koele plek te kunnen lopen, vijf jaar na oplevering van het project. Maatregeleis. Er moeten X bomen met een kruin >10m doorsnede gepland zijn binnen het plangebied vóór oplevering. Er moet X m² dak/gevel lichtgekleurd/hoog reflecterend albedo van Y te zijn na oplevering. De maatlat en de verdere uitwerking worden ontsloten via www.klimaatadaptatienederland.nl en www.bouwadaptief.nl. Groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving Biodiversiteit en natuurinclusiviteit Droogte Bodemdaling Hitte Gevolgbeperking overstromingen Wateroverlast Richtlijn Richtlijn Landelijke norm Decentrale norm Richtlijn Voorkeursvolgorde Decentrale norm Richtlijn Voorkeursvolgorde Voorkeursvolgorde Decentrale norm Richtlijn Voorkeursvolgorde Groenblauwe structuren en de gebiedseigen biodiversiteit worden versterkt op alle schaalniveaus Langdurige droogte leidt niet tot structurele schade aan bebouwing, funderingen, wegen, groen, water en vitale of kwetsbare functies. Bodemdaling van gebouwd gebied en de gevolgen ervan blijven beheersbaar en betaalbaar Tijdens hitte biedt de gebouwde omgeving een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving De gebouwde omgeving is via gevolgbeperking voorbereid op overstromingen in buitendijks gebied, vanuit het regionale watersysteem en door dijkdoorbraken Hevige neerslag leidt niet tot waterschade aan gebouwen, boven- en ondergrondse infrastructuur en voorzieningen. Kwetsbare en vitale functies en voorzieningen blijven beschikbaar. Waardevolle habitat en basiskwaliteit natuur realiseren Verbonden met thema’s: Verbonden met thema’s: Verbonden met thema’s: Verbonden met thema’s: Verbonden met thema’s: Grondwaterstanden en zoetwaterbeschikbaarheid zijn sturend bij keuze functie, systeem en inrichting Draagkracht bodem is mede sturend bij keuze functie, systeem en inrichting Geen directe opwarming van verblijfsplekken in de private of openbare buitenruimte door gebouwen(installaties) Overstromingsrisico’s van overstromingskans, waterdiepte en evacuatietijd en bijbehorende impact afwegen met specifieke aandacht voor vitale en kwetsbare functies Geen waterschade tot en met een bui die 1 x per 100 jaar voorkomt, vitale en kwetsbare functies blijven beschikbaar Geen waterschade bij 0,2 meter waterdiepte op straat Groene oplossingen gebaseerd op natuurlijke processen en structuren hebben de voorkeur boven technische oplossingen: groen, tenzij Hergebruik van water, zuinig gebruik van drinkwater en verbeteren waterkwaliteit is onderdeel van het ontwerp •Benutten en besparen, •Vasthouden en infiltreren, •Bergen, •Afvoeren Gebiedsspecifieke keuze ontwerppeil, restzettingseis, maatregelenset en materiaal op basis van de meest kosten effectieve investering gegeven de levensduur. Schaduw op verblijfsplekken, loop- en fietsroutes en drinkwaterstroken Voorbeeld: Basisveiligheidsniveau Metropoolregio Amsterdam Percentage groen op buurtniveau realiseren Vergroten infiltratie en minimaliseren verharding Afstand tot groene koele verblijfsplekken Warmtewerende oppervlakten Vitale en kwetsbare functies en groenvoorzieningen zijn bestand tegen hitte De ladder van koeling door OSKA: •Koele omgeving •Warmte weren •Passief koelen •Actief koelen Neerslag op privaat terrein verwerken op privaat terrein of daarvoor bestemde extra voorzieningen in het plangebied of binnen de watersysteemgrenzen Ontwikkeling voorkomt afwenteling In het gebied is natuurlijke en bovengrondse afwatering zoveel mogelijk aanwezig. •Benutten en besparen, •Vasthouden en infiltreren, •Bergen, •Afvoeren Overzichtstabel Landelijke maatlat. Bron: Tauw en Arcadis. Zorg voor voldoende groen in de stad als schaduwgever en vergroting van de biodiversiteit. Foto: VHG.
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=