Vereniging van Waterbouwers: “Adaptief aanpakken!” Pag. 10 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.GWWTOTAAL.NL NUMMER 7 | JAARGANG 14 | DECEMBER 2023 HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND THEMA WATERWERKEN WATERWERKEN KNMI’23 klimaatscenario’s zet infrasector op scherp 12 WATERWERKEN Tunneldelen Maasdeltatunnel succesvol afgezonken 18 GROEN Natuurinclusieve gebieds- ontwikkeling dankzij Greenwall 30 JANSONBRIDGING.NL Een BMWT-keuring staat voor veilig en duurzaam werken in het grondverzet eurogate-international.com Grootste assortiment grondboren en palenrammers DE SCHANS BV AL RUIM 25 JAAR DÉ SPECIALIST (+31) 073 599 17 50 |www.deschansbv.nl
100% natuurlijk Co2 neutraal Onderhoudsarm Natuurlijke kleur Zeer hoge verharding • • • • • Full electric spreidmachine T +31 (0)528-233288 E info@nobrecal.nl www.nobrecal.nl Ook voor verhuur beschikbaar WIJ SPREKEN ELKAARS STAAL — Verkoop en verhuur — Groot assortiment — Nieuw en gebruikt staal hpstaal.nl
3 NUMMER 7 / DECEMBER 2023 Klimaatadaptie daagt infra uit Wellicht was het voor velen weer even schrikken. Op 9 oktober 2023 kwamen de KNMI’23-klimaatscenario’s uit. Deze vervangen de KNMI’14-klimaatscenario’s. Daaruit blijkt dat het steeds warmer wordt. Hittegolven, zware regenbuien en langdurige droogte komen vaker voor. Ook dit jaar zien we wereldwijd en in Nederland weersextremen. Zo wordt 2023 waarschijnlijk het natste jaar sinds het begin van de metingen in 1906. De infrasector staat voor grote uitdagingen. Het thema Waterwerken in deze uitgave kon niet op een gunstiger tijdstip komen. Niet alleen verschenen op 9 oktober de KNMI’23-klimaatscenario’s, maar tevens verscheen recent de publicatie van een reeks technische onderzoeken die het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de Deltacommissaris hebben laten uitvoeren onder het zogenoemde ‘Kennisprogramma Zeespiegelstijging’. Als we niets doen tegen klimaatverandering, zal de zeespiegel rond 2100 zeer waarschijnlijk 60 tot 120 cm hoger staan dan aan het begin van deze eeuw. De zeespiegel kán echter ook veel sneller gaan stijgen als het landijs van Antarctica plotseling snel afsmelt. Dan kan de zeespiegel in 2100 tot wel 2,5 meter hoger staan. Na 2100 blijft de zeespiegelstijging nog eeuwen doorgaan. Uit de publicatie blijkt dat het technisch mogelijk is om Nederland te beschermen tegen een zeespiegelstijging tot aan 3 meter. Maar dat zal niet eenvoudig zijn. Dijken kunnen wel hoger worden, maar ze worden dan ook breder. Dat kan oplopen tot een extra breedte van 90 meter! In stedelijk gebied is die ruimte er niet en moet je wellicht kiezen voor damwanden. Maar die zijn weer duurder. Bij hevige regenval kunnen de rivieren ook flink stijgen. Maar waar laat je dat water als de zeespiegel steeds verder stijgt? Er zijn dus innovatieve oplossingen nodig. Denk aan de Zandmotor voor de kust van Kijkduin of pompen die het water over de keringen naar zee pompen. In ieder geval moeten we nu aan de slag, om geen kostbare tijd te verliezen. “Er is geen tijd meer om af te wachten. We moeten nu aanpakken!”, zegt Femke Zevenbergen, voorzitter van de Vereniging van Waterbouwers, in dit blad. INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 16 30 advertenties 04 Actueel Gerrit Hiemstra: grote uitdagingen infrasector 07 Actueel Vernieuwing oudere infrastructuur essentieel 09 Actueel Beperking bouw zonneparken WATERWERKEN 10 Waterwerken Vereniging van Waterbouwers: “Adaptief aanpakken!” 12 Waterwerken KNMI’23-klimaatscenario’s 15 Waterwerken Nederland voorlopig veilig voor stijgende zee 16 Waterwerken Emissieloos werken op het water 18 Waterwerken Tunneldelen Maasdeltatunnel afgezonken EN VERDER 23 Materieel Drijfveren achter SEB-convenant 24 Materieel Nieuws 27 Groen Groene sector vakbeurs 29 Groen Beursnieuws 30 Groen Natuurinclusieve gebiedsontwikkeling dankzij Greenwall 31 Groen Nieuws 33 Ondernemen Aanbesteden & Aannemen 34 MKB INFRA MKB INFRA-betalingsregeling© en Gilde Vakcollege Techniek 39 Productnieuws Productnieuws GWW-sector +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW 592 37 27 19 middelbos.nl middelbos.nl n Groothandel EK E OP Bekijk onze vacatures en solliciteer meteen via www.werkenbijschageninfra.nl Kom jij werken bij Schagen Infra?
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 4 Gerrit Hiemstra voorziet grote uitdagingen voor de infrasector Gerrit Hiemstra: “Om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen, zijn adapterende maatregelen nodig om wateroverlast en watertekort tegen te gaan.” Meteoroloog en voormalig NOS-weerman Gerrit Hiemstra sprak 18 oktober over de gevolgen van klimaatverandering voor onze leefomgeving. Hij deed dit tijdens de bijeenkomst van Stichting Infra Bindt bij Hogeschool Inholland in Alkmaar voor een publiek van meer dan 200 geïnteresseerden. Om deze gevolgen te beperken of op te vangen zijn talloze infrastructurele voorzieningen nodig. Dat betekent in het waterrijke Noord-Holland veel en vooral uitdagend werk voor de infrasector. ‘Klimaatverandering, wat moet je ermee?’ Met deze prikkelende titel onderbouwde Hiemstra de klimaatverandering met cijfers over de temperatuurstijging en de groeiende concentratie CO2 in de atmosfeer. De effecten zijn merkbaar in de vorm van hitte, droogte en extreme regenbuien. Om de doelstellingen van het internationale Klimaatakkoord te bereiken, zijn drastische maatregelen nodig zoals veel minder en duurzaam energiegebruik. Om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen, zijn adapterende maatregelen nodig om wateroverlast en watertekort tegen te gaan. De infrasector is hard nodig om projecten in deze twee richtingen te realiseren en zal in de uitvoering ook zelf emissies moeten afbouwen met de inzet van elektrisch materieel. Hiemstra roept iedereen op te stoppen met fossiele brandstoffen en zich te richten op de toekomst. Veranderen begint bij jezelf. ANDER WATER- EN BODEMBEHEER Maarten Poort en Daan Bood van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) presenteerden hoe klimaatverandering ook nu al effect heeft op de projecten die ze in gang zetten. Om waterveiligheid en voldoende goed en gezond water te garanderen, beheert HHNK het watersysteem in Noord-Holland. Om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen, moet ruimtelijke ordening veel meer water- en bodemsturend worden. Dit betekent onder meer leeffuncties als wonen op de juiste plek neerzetten en maatregelen nemen die de waterveiligheid op verschillende manieren borgen. Een van de projecten is de boezemberging Vliegveld Bergen dat het gebied minder kwetsbaar maakt voor wateroverlast en watertekort. KANSEN VOOR DE SECTOR De presentaties volgden op de noodkreet van gastheer Robert Chamski, teamleider built environment van Hogeschool Inholland in Alkmaar, over het teruglopend aantal studenten aan de hbo-opleiding Civiele Techniek. Stichting Infra Bindt blijft zich daarom inspannen om het mooie vakgebied uit te dragen en de infra te promoten. Gert Oerlemans, voorzitter van Infra Bindt: “Klimaatverandering heeft grote gevolgen. Met de inzet van ons allemaal kunnen we die beperken en opvangen. Dat betekent grote kansen voor de infrasector. Enthousiaste jonge mensen met verschillende specialisaties zijn de komende decennia hard nodig.” STICHTING INFRA BINDT Al meer dan 10 jaar brengt Stichting Infra Bindt onderwijs, bedrijfsleven en overheid bij elkaar om de infrabranche in Noord-Holland te promoten en enthousiaste mensen voor de sector aan te trekken. Dit gebeurt onder meer met vele gastlessen aan het voortgezet onderwijs en deelname aan Promotie Evenementen Techniek voor het basisonderwijs. Vele vakmensen met verschillende specialisaties zijn nodig om projecten voor de energietransitie, klimaatadaptatie en renovatie van vele wegen, bruggen en kades te realiseren. Meer informatie op www.infrabindt.nl ‘Meerdere kunstwerken tegelijk aanbesteden: het kan en het mag’ Foto: Batec. Nederland staat voor een grote opgave van vervanging en renovatie (‘V&R’) van kunstwerken, zoals bruggen, tunnels, viaducten, gemalen en sluizen. Het samenvoegen van meerdere infrawerken in één uitvraag aan de markt kan gewoon binnen de huidige aanbestedingsregels. Belangrijk is wel dat de samenvoeging doelmatig is en dat dit ook goed op voorhand is gemotiveerd. Dit licht Croon advocaten toe in de whitepaper ‘Juridische (on)mogelijkheden seriematige aanpak van de V&R-opgave’. De whitepaper, die op verzoek van De Bouwcampus is geschreven, moet bij zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers het idee wegnemen dat het aanbestedingsrecht een complicerende factor is bij het efficiënter aanpakken van de grote vervanging en renovatieopgave waar Nederland voor staat. Er komt een golf van duizenden kleinere en grotere te vervangen of te renoveren bruggen, viaducten, sluizen en gemalen op ons af. Om dit binnen de maatschappelijke opgaves als klimaat, stikstof en schaarste aan te kunnen, is een andere manier van werken noodzakelijk. De omvang van de V&R-opgave is zodanig groot dat dit met de zogenoemde ‘kunstwerk voor kunstwerk’ benadering niet te behappen is. SERIEMATIGE AANPAK De Bouwcampus heeft in verschillende werkgroepen met circa 100 vertegenwoordigers van opdrachtgevers, opdrachtnemers en adviserende partijen gezocht naar concrete strategieën om tot een seriematige aanpak te komen met als doel de V&R-opgave efficiënt en versneld te realiseren. “Telkens bleek er onzekerheid en onduidelijkheid te bestaan over de ruimte die wet- en regelgeving – en in het bijzonder het aanbestedingsrecht – biedt voor een seriematige aanpak. En dat belemmert het creatieve denkproces. Sterker nog, het aanbestedingsrecht wordt zelfs als ‘obstakel’ gezien”, vertelt mr. Louisa Engels van Croon advocaten. Zij kreeg als gespecialiseerd aanbestedingsadvocaat de vraag om een whitepaper te schrijven over de juridische mogelijkheden die het aanbestedingsrecht biedt om seriematig aan te besteden. GEEN BEZWAREN De voornaamste conclusie is dat het samenvoegen van meerdere infrawerken in één uitvraag helemaal niet op aanbestedingsrechtelijke bezwaren stuit, mits hier gerechtvaardigde doelstellingen aan ten grondslag liggen en de samenvoeging in een vroegtijdig stadium goed gemotiveerd wordt. In de whitepaper gaat Croon advocaten niet alleen in op het aanbesteden van een seriematige aanpak maar ook op hoe je een serie kan contracteren en welke contractvormen passend kunnen zijn. “Onze ervaring is dat binnen het bestaande juridische kader al heel veel mogelijk is. Die ruimte hoeft alleen maar te worden benut. Het zijn eerder vaak de praktische bezwaren die uiteindelijk een drempel kunnen opwerpen om de stap naar seriematig werken daadwerkelijk te zetten.” Je kunt de whitepaper downloaden via www. debouwcampus.nl. Klik op ‘Nieuws’ en ga naar het bericht ‘Met een goede motivatie is veel mogelijk’. Mr. Louisa Engels van Croon advocaten: “Onze ervaring is dat binnen het bestaande juridische kader al heel veel mogelijk is.” Foto: Wiep van Apeldoorn.
5 NUMMER 7 / DECEMBER 2023 ACTUEEL advertentie InfraTech 2024: ontmoet de Duitse infrasector in Essen! Wilt u de eerste stappen zetten op de Duitse markt, of juist uw netwerk in Duitsland uitbreiden? Kom dan naar InfraTech in Duitsland. Van 9 tot 11 januari 2024 opent Messe Essen haar deuren voor InfraTech, de belangrijkste Duitse vakbeurs voor de infrasector, onder het motto "Engineering the Future". Een bezoek aan InfraTech is gratis na voorafgaande online registratie. Meer informatie is te vinden op www.infratech.de. Meer dan 200 toonaangevende exposanten presenteren hun nieuwste ontwikkelingen op het gebied van o.a. civiele techniek, wegenbouw, waterbouw, nutsvoorzieningen, afvalverwerking, inrichting van de openbare ruimte, mobiliteit en energie en milieu. Er is een uitgebreid kennisprogramma en experts uit de industrie geven nieuwe inzichten. Daarnaast is het bezoeken van de beurs een uitstekende gelegenheid om uw persoonlijke netwerk binnen de infrastructuursector uit te breiden. UITREIKING VAN DE INFRATECH INNOVATIEPRIJS Tijdens de beurs zal Viktor Haase, staatssecretaris van het ministerie van Milieu, Natuurbehoud en Verkeer van de deelstaat Noordrijn-Westfalen, op 10 januari de InfraTech Innovatieprijs uitreiken. De inzendingen van alle deelnemers kunnen tijdens de drie beursdagen ook worden bekeken in de Innovatie Galerij. STRATEGISCHE PARTNERSCHAPPEN Inhoudelijk profiteert InfraTech van strategische partnerschappen met overheidsbedrijven, brancheverenigingen, wetenschappelijke instellingen en gespecialiseerde media. "We zijn erg blij met deze sterke partnerships", zegt Annemieke den Otter, Event Director van InfraTech. "Een goed voorbeeld hiervan is Straßen.NRW. De staatsorganisatie plant, bouwt en exploiteert het merendeel van de wegen in Noordrijn-Westfalen en is daarom een belangrijke samenwerkingspartner voor InfraTech." advertenties ONZE WEG NAAR EMISSIELOOS WERKEN Paul Lenderink p.lenderink@bnmail.nl +31 6 515 92 817 +31 571 745 273 SALES ENGINEER Meer weten? Neem contact op met Paul 5 NUMMER 7 / DECEMBER 2020 ACTUEEL Wij bouwen door. Dat dat van groot belang is blijf ik benadrukken. Voor de economie en voor iedere Nederlander. Want zonder de bouw en infra kunnen we geen huizen, scholen, wegen en dijken meer bouwen en onderhouden. Om veilig te kunnen doorbouwen in deze bijzondere tijd hebben we duidelijke afspraken nodig. Maar zijn we er met alleen heldere afspraken? Steeds als er nieuwe coronamaatregelen worden aangekondigd vanuit de overheid, dan passen wij het protocol ‘Samen veilig doorwerken’ aan. En we blijven het belang van naleving van de afspraken benadrukken. Maar met alleen duidelijke afspraken redden we het niet. We hebben ook de vakkrachten nodig die het werk daadwerkelijk doen. Het woningtekort is inmiddels opgelopen tot 330.000 huizen, en ons land moet bereikbaar blijven. En ook voor de energietransitie is er de komende jaren veel werk te verzetten. Daarom zet Bouwend Nederland sterk in op het behoud van vakkrachten en het werven van nieuwe mensen voor de sector. Als we iets hebben geleerd van de vorige crisis, is dat we ook in onzekere tijden moeten blijven investeren in onze mensen en het aantrekken en opleiden van nieuw personeel. Maar opleiden kost ook tijd en geld. Daarom is er vanaf 1 november via de stimuleringsregeling BBL een extra subsidie van € 1.250,- beschikbaar voor bedrijven die een leerling-werknemer in dienst hebben. Deze leerling-werknemer moet tussen 1 juli 2020 en 30 juni 2021 starten of gestart zijn met een BBL-opleiding (niveau 2 of 3). We zetten daarnaast, samen met de overheid en sociale partners, in op het aantrekken van zij-instromers. Mensen uit andere sectoren, zoals de horeca, cultuur- of evenementensector. Ondanks de lastige tijden waar we nu in zitten, hebben we ook voor de toekomst nieuw talent nodig. En talent vertaalt zich niet alleen in de behaalde diploma’s. Vaardigheden en competenties opgedaan in de praktijk zijn minstens zo belangrijk. Om die meer op waarde te schatten komt er binnenkort een ‘Skills paspoort’. Medewerkers kunnen daarmee zien welke mogelijkheden er nog meer zijn in de sector en nieuwe mensen kunnen er sneller mee aan de slag. En is om- of bijscholing nodig? Dan is de hamvraag altijd: wanneer en hoe? Zeker voor medewerkers die al fulltime aan het werk zijn. Om die vraag te beantwoorden zorgen we voor de mogelijkheid om online, op een moment dat het uitkomt, delen van een opleiding te kunnen volgen. Zo is het voor iedereen haalbaar om te blijven leren. Werken in de bouw is en blijft een slimme keuze. Voor de talenten van nu, en de vakmensen van de toekomst. Als sector blijven we dat continu onder de aandacht brengen. Want de bouw maakt het, voor iedereen! Maxime Verhagen Voorzitter Bouwend Nederland COLUMN MAXIME VERHAGEN Werken in bouw is en blijft slimme keuze Als Mirosław op de bouwplaats “Zadzwoń pod 112 po karetkę” zegt, dan bedoelt hij precies hetzelfde als wanneer Mehmet “Ambülans için 112’yi arayın” roept. Desondanks begrijpen de Pool en de Turk elkaar niet. Als ze tijdens de schaft elkaar iets duidelijk willen maken, dan kunnen ze daar de tijd voor nemen. Maar wat als er een zwaar voorwerp van hoogte valt? Dan moet de boodschap toch direct duidelijk zijn voor iedereen? Taalbarrières, omgevingsgeluiden en afstand zijn belangrijke factoren waardoor de boodschap niet of te laat aankomt. Met eenduidige woorden en gebaren kun je zorgen dat je kameraad in actie komt. Laten we even oefenen. Ga eens staan. Maak een zijwaartse stap naar rechts en wijs tegelijkertijd met een gestrekte hand ook in die richting. Zo maak je duidelijk naar welke kant de collega die in gevaar is moet gaan. Mocht er onverhoopt iets mis gaan, maak dan de volgende twee gebaren. Maak een belgebaar waarbij je met gespreide pink en duim je hand bij je oor houdt. Maak dan een kruis met je armen. Collega’s zouden dan 112 moeten bellen voor een ambulance. Nee, dat werkt inderdaad niet meteen. Het kost even tijd voordat iedereen op de bouwplaats de 26 gebaren kent die in de nieuwe veiligheidscode Bouwspraak geïntroduceerd worden. Het gebruik van gebaren is niet nieuw en heeft z’n nut bijvoorbeeld al bewezen in de duiksport. Als je onderwater gaat, word je geacht alle handsignalen te kennen. Als je je platte hand van links naar rechts beweegt onder je hoofd en langs je keel, dan weet je duikbuddy direct dat je geen lucht meer hebt. Iedereen is het met mij eens dat de bouw veiliger móet! Al jaren streven we naar meer veiligheid op bouwplaatsen en het naleven van veiligheidsvoorschriften. Dit gaat weleens mis door spraakverwarring en ruis op de lijn vanwege ronkende machines. Ik ben dan ook blij dat FNV Bouwen & Wonen, CNV Vakmensen, Aannemersfederatie Nederland, Vereniging van Waterbouwers, NVB en Bouwend Nederland samen Bouwspraak hebben ontwikkeld. En nee, Bouwspraak is geen wondermiddel, maar wel een flinke stap voorwaarts en onderdeel van de bewustwordingscampagne ‘Bewust Veilig Iedere Dag’ van Bouwend Nederland. Of je nu Jan, Jack, Alexandru of Gabor heet, ik wil dat iedereen elke dag weer veilig thuis komt van werk. Jij bent ook zelf verantwoordelijk voor je eigen veiligheid, bezoek daarom bouwspraak.nl/downloads en print de poster uit. Hang hem op groot formaat op in je bus, bouwkeet en op kantoor. De site is beschikbaar is het Bulgaars, Duits, Engels, Hongaars, Nederlands, Pools, Roemeens en Turks. En ook goed leesbaar op je smartphone. Oefening baart kunst. Gelukkig begrijpen wij elkaar dan heel goed! Maxime Verhagen, Voorzitter Bouwend Nederland 0-18 13:25 www.vonkgroenservice.nl info@vonkgroenservice.nl 06-228 418 78 1 groenserv,ce Ï)ureau voor ecologisch advies Flora fy Fauna 9uickscan E_colgische begeleiding 5roedvogelinventarisatie 5oortinventarisatie www.von kg roenservice.n 1 i nfo@von kg roenservice.n 1 06-228 418 78 jk testen n Kodo Sektani, ingenieur n nieuwe theoretische tingen van brugbeschillende situaties ektani: “Nu is het zaak om te valideren. Vanaf 2018 sponsoren aan een proef- geven op de vraag met gswerk te maken krijgt en delen op elkaar inwerken.” nummer 5 / september 2019 actueel Als Mirosław op de bouwplaats “Zadzwoń pod 112 po karetkę” zegt, dan bedoelt hij precies hetzelfde als wanneer Mehmet “Ambülans için 112’yi arayın” roept. Desondanks begrijpen de Pool en de Turk elkaar niet. Als ze tijdens de schaft elkaar iets duidelijk willen maken, dan kunnen ze daar de tijd voor nemen. Maar wat als er een zwaar voorwerp van hoogte valt? Dan moet de boodschap toch direct duidelijk zijn voor iedereen? Taalbarrières, omgevingsgeluiden en afstand zijn belangrijke factoren waardoor de boodschap niet of te laat aankomt. Met eenduidige woorden en gebaren kun je zorgen dat je kameraad in actie komt. Laten we even oefenen. Ga eens staan. Maak een zijwaartse stap naar rechts en wijs tegelijkertijd met een gestrekte hand ook in die richting. Zo maak je duidelijk naar welke kant de collega die in gevaar is moet gaan. Mocht er onverhoopt iets mis gaan, maak dan de volgende twee gebaren. Maak een belgebaar waarbij je met gespreide pink en duim je hand bij je oor houdt. Maak dan een kruis met je armen. Collega’s zouden dan 112 moeten bellen voor een ambulance. Nee, dat werkt inderdaad niet meteen. Het kost even tijd voordat iedereen op de bouwplaats de 26 gebaren kent die in de nieuwe veiligheidscode Bouwspraak geïntroduceerd worden. Het gebruik van gebaren is niet nieuw en heeft z’n nut bijvoorbeeld al bewezen in de duiksport. Als je onderwater gaat, word je geacht alle handsignalen te kennen. Als je je platte hand van links naar rechts beweegt onder je hoofd en langs je keel, dan weet je duikbuddy direct dat je geen lucht meer hebt. Iedereen is het met mij eens dat de bouw veiliger móet! Al jaren streven we naar meer veiligheid op bouwplaatsen en het naleven van veiligheidsvoorschriften. Dit gaat weleens mis door spraakverwarring en ruis op de lijn vanwege ronkende machines. Ik ben dan ook blij dat FNV Bouwen & Wonen, CNV Vakmensen, Aannemersfederatie Nederland, Vereniging van Waterbouwers, NVB en Bouwend Nederland samen Bouwspraak hebben ontwikkeld. En nee, Bouwspraak is geen wondermiddel, maar wel een flinke stap voorwaarts en onderdeel van de bewustwordingscampagne ‘Bewust Veilig Iedere Dag’ van Bouwend Nederland. Of je nu Jan, Jack, Alexandru of Gabor heet, ik wil dat iedereen elke dag weer veilig thuis komt van werk. Jij bent ook zelf verantwoordelijk voor je eigen veiligheid, bezoek daarom bouwspraak.nl/downloads en print de poster uit. Hang hem op groot formaat op in je bus, bouwkeet en op kantoor. De site is beschikbaar is het Bulgaars, Duits, Engels, Hongaars, Nederlands, Pools, Roemeens en Turks. En ook goed leesbaar op je smartphone. Oefening baart kunst. Gelukkig begrijpen wij elkaar dan heel goed! column MAxIME VERHAGEN Begrijpen wij elkaar wel goed? Maxime Verhagen, Voorzitter Bouwend Nederland DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM EN VERLICHTING Betrouwbaarheid is een van de belangrijkste afwegingen bij de aanschaf van een aggregaat. Met onze B&N aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom en mobiele verlichting. Kijk op www.brinkmann-niemeijer.nl voor meer informatie. Gebruiksvriendelijk & Robuust en duurzaam brinkmann-niemeijer.nl info@bnmotoren.nl - T. 0571-27 69 00 Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello B&N_adv_noodstroom_8097(1).indd 1 08-10-18 13:25 www.vonkgroenservice.nl info@vonkgroenservice.nl 06-228 418 78 1 groenserv,ce Ï)ureau voor ecologisch advies Flora fy Fauna 9uickscan E_colgische begeleiding 5roedvogelinventarisatie 5oortinventarisatie www.von kg roenservice.n 1 i nfo@von kg roenservice.n 1 06-228 418 78 Nederland telt honderden beweegbare bruggen. De status van de mechanische uitrusting is cruciaal voor de vraag of een brug gerenoveerd of vervangen moet worden. Hiervoor is een herbeoordeling van het bestaande bewegingswerk nodig. Dit onderdeel is voor veel beheerders een grote worsteling aangezien de theoretische rekenregels die we hanteren de praktijk niet lijken te volgen. Bewegingswerken worden hierdoor mogelijk onnodig (vroeg) vervangen. meer veiligheid, minder kosten Antea Group onderzoekt met TU Delft, Rijkswaterstaat en Provincie Zuid-Holland de dynamica en constructieve veiligheid van beweegbare bruggen. Dit onderzoek leidt tot een realistischer model om de levensduur van beweegbare bruggen te beoordelen. De verwachting is dat dit model grote maatschappelijke en financiële voordelen biedt. Hiermee kunnen brugbewegingsmechanismen kostenbewust in stand worden gehouden zonder dat de veiligheid in het geding komt. Sonja Riesen, projectmanager Beweegbare Bruggen: “Met dit onderzoek werken wij aan het ontwikkelen en toepassen van duurzame oplossingen in onze leefomgeving. Daarnaast past het onderzoek goed bij onze ambitie om tot de top van Nederland te behoren op het gebied van beweegbare bruggen”. modellen in de praktijk testen Het promotie-onderzoek van Kodo Sektani, ingenieur Antea Group, resulteerde al in nieuwe theoretische modellen waarmee de belastingen van brugbewegings-mechanismen in verschillende situaties voorspeld kunnen worden. Sektani: “Nu is het zaak om de modellen te verifiëren en te valideren. Vanaf 2018 werk ik samen met veertien sponsoren aan een proefopstelling die antwoord gaat geven op de vraag met welke krachten een bewegingswerk te maken krijgt en hoe alle mechanische onderdelen op elkaar inwerken.” Mijlpaal in onderzoek naar beweegbare bruggen Het onderzoek van ingenieurs- en adviesbureau Antea Group, Rijkswaterstaat en de Provincie Zuid-Holland naar de levensduur van beweegbare bruggen heeft 27 juni 2019 een mijlpaal bereikt. Op de TU Delft is op die dag een unieke proefopstelling geopend. Deze opstelling maakt het mogelijk om voor het eerst theoretische berekeningen in de praktijk te testen. Proefopstelling. Betrokken partijen. advertenties advertentie ‘Onze gezondheid ligt onder de grond’ Riolering is voor veel mensen onzichtbaar, maar ook onmisbaar. Riolering zorgt ervoor dat afvalwater en hemelwater op een veilige en hygiënische manier worden afgevoerd. Daarom is Betonhuis Riolering gestart met de bewustwordingscampagne ‘Onze gezondheid ligt onder de grond’. Betonhuis Riolering is gestart met deze campagne om het beschermende karakter van riolering onder de aandacht te brengen. Met deze campagne gaat men in op de keuzes die een rol spelen bij het vervangen van riolering. En worden de kwaliteiten van riolering van beton voor het voetlicht gebracht. VOLKSGEZONDHEID Riolering helpt voorkomen dat mensen in contact komen met vervuild water, dat bacteriën en ziektekiemen bevat. Dankzij deze sanitaire voorziening is de gemiddelde levensverwachting in de twintigste eeuw fors toegenomen. Aan riolering worden hoge kwaliteitseisen gesteld. Afvalwater moet immers veilig worden afgevoerd. Riolering van beton biedt deze garantie. Ook nu de belasting van het riool fors toeneemt doordat er steeds meer op wordt geloosd. KLIMAAT Riolering speelt ook een rol bij klimaatadaptatie. De kans op overstromingen, droogte en hitte neemt toe. Dat levert risico’s op voor onze economie, volksgezondheid en veiligheid. Stortbuien en langdurige neerslag veroorzaken wateroverlast, op andere momenten ontstaat juist droogteschade. Permeabele betonbuizen maken berging, transport, infiltratie of drainage van water beheersbaar mét respect voor het milieu door een continue beheersing van het grondwater. MILIEU Beton beschermt ook het milieu en voorkomt dat vervuild water in beken of riviertjes terechtkomt. De grondstoffen voor beton zijn regionaal of lokaal, of op redelijke afstand, beschikbaar. Na het einde van de levensduur wordt beton gerecycled, bijvoorbeeld als fundatiemateriaal of als granulaat voor het maken van nieuw beton. Dat maakt riolering van beton tot een milieubewuste keuze. Specialist in prefab betonelementen WIJ DENKEN GRAAG MET U MEE! Meer informatie: mbsbeton.nl of bel +31 (0)35 588 1839 Alles over emissieloos bouwen op Infra Relatiedagen 2024 Op hét kennis- en netwerkevent van het jaar, Infra Relatiedagen 2024, ontmoet de gehele industrie voor grond-, weg- en waterbouw elkaar.Het event brengt dit jaar een zee aan content. Registreer je gratis via deze QR-code. De werkplaats van iedere infraprofessional zal binnen een aantal jaar niet meer hetzelfde zijn. Aannemers en projectbeheerders zullen rekening moeten gaan houden met een werkomgeving die volledig klimaatneutraal is. Infra Relatiedagen zorgt op 6, 7 en 8 februari 2024 voor een goede voorbereiding op deze veranderingen. Vorige editie werd er al aandacht geschonken aan elektrisch materieel, nu pakt de organisatie van Infra Relatiedagen nog verder uit. Er wordt een speciale area ingevuld voor de ‘Bouwplaats van de toekomst’. Melanie Coomans, Marketing Event Manager Easyfairs: “De ambitie van de Rijksoverheid is om in 2030 zoveel mogelijk klimaatneutraal en circulair te werken. Dit wil zeggen machines zonder uitstoot en materiaalketens met minder afval. Om dit te bereiken moet er een hoop veranderen op een bouwplaats. We willen met de ‘Bouwplaats van de toekomst’ vragen beantwoorden van aannemers, maar ook overheden inspireren met wat er allemaal mogelijk is.” Bezoekers vinden op de Bouwplaats van de Toekomst elektrisch materieel en inhoudelijk advies, maar ook andere toepassingen die essentieel zijn voor een fossielvrije bouwplaats. Naast de Bouwplaats van de Toekomst zal ook op het Overheidspark kennis gedeeld worden. Daarnaast wordt er aandacht geschonken aan veilige inzet van elektrisch materieel en circulair werken. Coomans: “En dit is nog niet eens alles. Emissieloos werken is een thema wat enorm speelt in de infrabranche en de bezoeker zal deze editie met genoeg kennis en oplossingen de evenementenhal weer verlaten.”
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 6 Schaarse netcapaciteit beter benutten Als gevolg van de energietransitie wordt het aanbod van groene stroom steeds groter. Hierdoor komt het op steeds meer plekken in Nederland voor dat er onvoldoende netcapaciteit is om alle opgewekte stroom te kunnen transporteren. Hetzelfde geldt voor ondernemingen die een nieuwe of grotere aansluiting hebben aangevraagd. Een slimme inzet van de schaarse capaciteit energienet kan de netcongestie echter verkleinen. Dat blijkt uit een rapport van ABN AMRO, waarin zij de oorzaken en oplossingen voor de groeiende druk op het elektriciteitsnet in kaart heeft gebracht. Doordat het stroomnet niet snel genoeg meegroeit, komt netcongestie in verschillende regio’s van Nederland steeds vaker voor. Zo verkopen netbeheerders regelmatig ‘nee’ aan bedrijven die hun stroomaansluiting willen vergroten, een nieuw pand met aansluiting willen bouwen of verder willen elektrificeren. Terwijl de nieuwe Energiewet pas in 2025 verlichting kan bieden, past de Autoriteit Consument & Markt (ACM) de regels nu al aan met het oog op een grotere flexibiliteit in de afname en het aanbod van stroom. Hierdoor kunnen pieken en dalen beter worden opgevangen. Ook bedrijven zoeken samen met netbeheerders en lokale overheden naar oplossingen om de schaarse capaciteit slimmer te benutten, blijkt uit het rapport van ABN AMRO. ONBENUTTE NETCAPACITEIT GEBRUIKEN De problemen op het stroomnet zijn voor een groot deel het gevolg van de energietransitie. Zo is de verwachting dat de vraag naar elektriciteit tot 2050 ruim zal verdubbelen. Het stroomnet groeit volgens ABN AMRO door langdurige vergunningstrajecten en een tekort aan gekwalificeerd personeel niet snel genoeg mee met de elektrificatie van de energievraag. Ook nemen schokken in de stroomproductie toe door de decentrale opwekking van bijvoorbeeld zonne- en windenergie bij wisselende weersomstandigheden. Door de enorme toename van het aantal zonnepanelen leveren deze soms meer stroom dan verbruikt wordt en het net kan opnemen. Hoewel er in veel gevallen nog wel fysieke ruimte beschikbaar is op lokale netten, kan deze gereserveerd zijn voor bedrijven die in het verleden meer ruimte toebedeeld hebben gekregen dan ze effectief nodig hebben. Netbeheerders halen niet altijd al verstrekte ruimte terug ten gunste van andere klanten. Veel bedrijven zijn niet bereid deze onbenutte ruimte op te geven, omdat ze dit later nog nodig kunnen hebben om te groeien of processen te elektrificeren. Niettemin moeten netbeheerders nu al wettelijk de onbenutte gecontracteerde capaciteit aan andere bedrijven toewijzen. Hierop wordt een uitzondering gemaakt als bedrijven die eerder meer ruimte beschikbaar kregen, kunnen aantonen deze daadwerkelijk te gaan gebruiken. ENERGIECOLLECTIEVEN BIEDEN MOGELIJKHEID De huidige wetgeving is volgens ABN AMRO niet geschikt voor een tijd waarin netcapaciteit schaars is en hernieuwbare energie een steeds grotere rol speelt. “In afwachting van de Energiewet past de ACM nu al in hoog tempo de wetgeving aan om de schaarse capaciteit van het elektriciteitsnet veel slimmer te benutten. Zo maakt zij het voor bedrijven mogelijk ‘tijdgebonden transportrechten’ te verwerven, zodat netcapaciteit kan worden benut als het stroomnet minder intensief wordt gebruikt”, vertelt Albert Jan Swart, sectoreconoom Industrie, Transport en Logistiek van ABN AMRO. “In de tussentijd kunnen ondernemers de pijn van bestaande belemmeringen verzachten door te investeren in oplossingen die nu al kunnen worden ingezet. Denk aan de eigen opwek van zonne- of windenergie, de inzet van aggregaten of batterijen of energiemanagementsystemen. Door samenwerking tussen bedrijven, netbeheerders en gespecialiseerde dienstverleners wordt het mogelijk over enkele jaren ten volle van nieuwe wetgeving en steeds betere en goedkopere technologie te profiteren.” Netbeheerders presenteren recordplannen Foto: TenneT. Netbeheerders zijn bezig met de grootste verbouwing van ons energiesysteem. Ondertussen blijft de winkel open en worden de meest ambitieuze investeringsplannen ooit gepresenteerd. Tot en met 2026 investeren netbeheerders ruim 8 miljard euro per jaar in de Nederlandse gas- en elektriciteitsnetten. Om de enorme klus van de energietransitie te klaren stellen netbeheerders daarbij ingrijpend andere werkwijzen voor waarmee een forse versnelling van het uitbreiden van de energienetten mogelijk is. Consumenten rijden, verwarmen en koken steeds vaker elektrisch en ook grote, industriële klanten elektrificeren hun fossiele processen op grote schaal. Daarnaast wil Nederland tot 2030 bijna 1 miljoen woningen bouwen. De toegenomen vraag naar transportcapaciteit betekent ook dat er flinke netuitbreidingen nodig zijn. Ook blijven investeringen in het landelijk gastransportnet noodzakelijk om veilig, betrouwbaar en efficiënt gastransport te kunnen garanderen. Om te bepalen waar en wanneer energie-infrastructuur wordt aangelegd, uitgebreid en onderhouden, publiceren de netbeheerders elke twee jaar hun investeringsplannen. Op 18 oktober is een stevig pakket aan maatregelen gepresenteerd. “Er liggen hele ambitieuze plannen”, zegt Hans-Peter Oskam, directeur beleid en energietransitie Netbeheer Nederland. “Maar de vraag naar transportcapaciteit groeit sneller dan het tempo waarin de netbeheerders het elektriciteitsnet kunnen uitbreiden. Zelfs met de aangekondigde recordinvesteringen kunnen we in de jaren ’24, ’25 en ’26 nog niet alle energie-infrastructuur bouwen die er nodig is. We schatten aan zo’n driekwart van de huidige aanvragen te kunnen voldoen. Dat betekent dat er prioriteiten moeten worden gesteld. We stellen dagelijks de vraag: wat doen we nu en wat later? Daarom doen we ook het voorstel over hoe we de uitvoering van onze werkzaamheden kunnen versnellen.” INVESTERINGSPLANNEN Netbeheerders maken de investeringsplannen in overleg met belanghebbenden, zoals Rijksoverheid, provincies, gemeenten en marktpartijen. In deze editie zijn voor het eerst ook de provinciale energieplannen (pMIEK) - de belangrijkste maatschappelijke projecten die noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van het provinciale energiesysteem - meegenomen. De investeringsplannen liggen nu ter consultatie en worden op 1 januari 2024 ingediend bij de Autoriteit Consumenten en Markt (ACM). NATIONALE UITVOERINGSAGENDA REGIONALE INFRASTRUCTUUR Netbeheerders zijn sterk aan het opschalen en bouwen zoveel mogelijk infrastructuur bij. Maar dat is niet genoeg. De uitvoering moet sneller. Dat kan alleen door samen - netbeheerders, aannemers, opdrachtgevers en (mede)overheden – planmatiger te werken met het vizier gericht op de opbouw van het energiesysteem. De uitvoering wordt hierdoor logischer en gaat sneller. Woensdag 1 november publiceerden netbeheerders daarom ook een voorstel voor een Nationale Uitvoeringsagenda Regionale Infrastructuur, waarin de regionale netbeheerders een aanzet doen hoe deze versnelling wordt gerealiseerd. Netbeheerders willen over deze Uitvoeringsagenda met stakeholders in gesprek, om samen te kijken hoe de versnelling kan worden gerealiseerd. Zo willen de regionale netbeheerders bijvoorbeeld zo efficiënt mogelijk werken met ‘productiekaravanen’ die wijk voor wijk het net toekomstbestendig maken. Daarnaast door zogenaamde ‘vergunningfabrieken’ die zorgen dat er sneller grond beschikbaar is voor de benodigde infrastructuur.
7 NUMMER 7 / DECEMBER 2023 ACTUEEL Vernieuwing oudere infrastructuur essentieel en urgent De komende decennia staat Nederland voor een enorme opgave om de civiele infrastructuur te vernieuwen. Vervanging en renovatie is een essentiële voorwaarde om Nederland veilig, bereikbaar en leefbaar te houden. De uitgaven voor vernieuwing bedroegen 1,1 miljard euro in 2021. TNO verwacht voor 2024 dat de jaarlijkse kosten verdubbelen en over 20 jaar 3,4 miljard per jaar zullen zijn. Aan het eind van deze eeuw lopen de verwachte kosten op tot 3,7 miljard per jaar. De cijfers komen uit het 2e Landelijk Prognoserapport Vernieuwingsopgave Infrastructuur dat TNO op 14 november 2023 publiceerde. Op verzoek van de Rijksoverheid, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) bracht TNO de omvang van de vernieuwingsopgave, na een eerste versie in 2021, opnieuw in kaart. ENORME OPGAVE Gezamenlijk beheren het Rijk, twaalf provincies, 342 gemeenten en 21 waterschappen onder meer 141.000 km wegen, 5.700 km vaarweg, 7.000 km spoor en tienduizenden civiele constructies zoals bruggen, viaducten, sluizen, stuwen en gemalen. De totale waarde is 347 miljard euro. Deze infrastructuur veroudert en nadert het einde van de levensduur. Het gebruik ervan is intensief en bovendien vaak zwaarder dan destijds bij de bouw voorzien. In 2021 werd voor 1,1 miljard euro gerenoveerd en vervangen (‘Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2023’, EIB, Amsterdam, 2023) terwijl de verwachte jaarlijkse kosten gaan oplopen van ongeveer 2,4 miljard euro per jaar in de periode 2021 – 2030 naar 2,9 miljard in de jaren 2030 – 2040. Vanaf 2040 zullen de jaarlijkse vernieuwingskosten naar verwachting meer dan 3 miljard euro bedragen tot circa 3,7 miljard euro aan het eind van deze eeuw. De totale kosten van de vernieuwingsopgave tot 2100 worden geraamd op 260 miljard. GROTE UITDAGING GEMEENTEN Het grootste deel van de geprognosticeerde kosten, circa 55%, blijkt bij de gemeenten te liggen. Vergeleken met de uitgaven van 0,5 miljard in 2021, verdubbelen de jaarlijkse kosten voor gemeenten naar 1,3 miljard in de komende tien jaar. Daarna stijgen de kosten verder tot 1,8 miljard in de periode 2031 - 2050. Deze stijging komt vooral omdat de gemeenten het merendeel van de civiele constructies (meer dan 80%) beheren in Nederland. Van de totale geprognosticeerde kosten ligt verder ongeveer 9% bij provincies, 13% bij waterschappen en 23% bij landelijke beheerders Rijkswaterstaat en ProRail. Verder heeft TNO ook 20 prognoses inhoudelijk bestudeerd. Opvallend is dat meer dan de helft van deze prognoses niet verder kijkt dan 50 jaar, terwijl de levensduur van veel objecten 60 tot 80 jaar is. Bovendien ontbreekt het nog vaak aan consistente gegevens over objectbouwjaren, levensduur en kostenkengetallen. Tot slot, zijn er veel beheerders die niet beschikken over een eigen prognose van de vernieuwingsopgave. Dit geldt vooral voor de gemeentes en provincies (TNO beschikte over twaalf prognoses van de 342 gemeenten en vier van de twaalf provincies). Hierdoor is het inzicht in wat de vernieuwingsopgave voor de verschillende type beheerders betekent nog beperkt. VERNIEUWINGSOPGAVE ENORME KLUS TNO wijst erop dat de vernieuwingsopgave op zichzelf al een enorme klus is met knelpunten in de bouwsector zoals de tekorten aan arbeidskrachten en bouwmaterialen en de stijgende prijzen. Daarbij komt nog de uitdaging om de noodzakelijke vervanging en renovatie in toenemende mate klimaatneutraal uit te voeren dus met zo min mogelijk uitstoot van CO2 en stikstof en met zoveel mogelijk circulair bouwen met hergebruik van materialen. Het is daarom volgens TNO belangrijk om (meer) in actie te komen. Aanbevelingen In het rapport doet TNO een aantal aanbevelingen voor de beheerders van infrastructuur: ◼ Verhoog de urgentie bij beheerders om de vernieuwingsopgave beter inzichtelijk te maken, financieel voor te bereiden en de opgave daadwerkelijk uit te voeren, vooral bij gemeenten en provincies. ◼ Verbeter het inzicht in de aard en omvang van de vernieuwingsopgave door langetermijnprognoses te maken, prognosemethoden te herzien en richtlijnen voor het opstellen van prognoses te ontwikkelen. ◼ Stimuleer samenwerking tussen beheerders op verschillende bestuursniveaus en creëer een integrale aanpak vanuit ministeries om effectieve regie te bevorderen. ◼ Maak een koppeling tussen lange termijn prognoses en de Nota Infrastructurele Kapitaalgoederen voor een mogelijk effectieve aanpak van de vernieuwingsopgave. ◼ Overweeg de oprichting van een vernieuwingsfonds voor de civiele infrastructuur (vergelijkbaar met het hoogwaterbeschermingsprogramma) om financiële middelen te verschaffen voor de vernieuwingsopgave en de bevordering van productiviteitsverhogende maatregelen. ◼ Bied handelingsperspectief voor de vernieuwingsopgave door in te zetten op innovatieve werkwijzen. Foto: Dura Vermeer. Foto: Rijkswaterstaat. Nieuwe website bevordering veilig graven Het Kabel en Leiding Overleg (KLO) heeft een nieuwe website gelanceerd met als doel om veilig graven te bevorderen: voorkomgraafschade.nl. Onder het motto ‘Samen voorkomen we graafschade’ biedt deze website alles wat professionals nodig hebben om veilig in de ondergrond te werken. De website is gepresenteerd tijdens de laatste ledenvergadering van het Kabel en Leiding Overleg, bij Bouwend Nederland in Zoetermeer. In vijf heldere stappen zie je wat je kunt doen om ervoor te zorgen dat je ’s avonds weer veilig thuiskomt. Op de site vind je verschillende hulpmiddelen en toolboxen. Nieuw is de Risico’s en maatregelenhulp. Hiermee zie je in één oogopslag welke maatregelen je bij diverse werkzaamheden moet nemen om ongelukken te voorkomen. De vernieuwde CROW 500 proof website is ook een blikvanger. Hier kun je kennismaken met de C5P-app waarmee je aantoonbaar volgens de CROW500-richtlijn kunt werken. Deze app van het KLO is ontwikkeld voor en door de graafketen. Ondanks het nieuwe adres blijft de site ook bereikbaar via het vertrouwde www. kabelenleidingoverleg.nl. OVER HET KLO Het Kabel en Leiding Overleg (KLO) verbindt de hele graafketen. In deze vereniging werken grondroerders, netbeheerders en beheerders van de openbare ruimte samen om het aantal graafschades in Nederland te verminderen. Zij delen kennis en inzichten en werken mee aan nieuwe wet- en regelgeving. Ook zet het KLO zich in voor de implementatie van de CROW 500 richtlijn, bijvoorbeeld met de C5P-app en de Risico’s en maatregelenhulp.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 8 KLIMAATNEUTRAAL Milieuwinst bij gebruik van olivijnrijk gesteente Om aan het Parijsakkoord te voldoen zijn op nationale, Europese en mondiale schaal omvangrijke hoeveelheden negatieve emissies vrijwel onvermijdelijk. Dat wil zeggen: maatregelen waarmee CO2 aan de atmosfeer wordt onttrokken. Dat is de belangrijkste conclusie uit de achtergrondstudie ‘Negatieve emissies’ van het Planbureau voor de Leefomgeving uit 2022. Het belang van negatieve emissies is ook terug te zien bij het berekenen van de Milieu Kosten Indicator (MKI). Doordat olivijnrijk gesteente CO2 bindt, betekent het gebruik ervan milieuwinst: geen lage, maar zelfs een negatieve MKI. TEKST: IRENE OLIE BEELD: GREENSAND Vanuit de toenemende vraag naar duurzaamheid is destijds de milieukostenindicator (MKI) in het leven geroepen. De MKI wordt ingezet om milieueffecten van een product objectief meetbaar te maken. Hoe lager de MKI, hoe duurzamer. Daarom wordt het steeds vaker in aanbestedingen gebruikt om de oplossingen van aannemers met elkaar te vergelijken. Door MKI als gunningscriterium mee te nemen in aanbestedingen. Het bepalen van MKI-scores gebeurt aan de hand van de bepalingsmethode van de Nationale Milieudatabase (NMD). Om de MKI te berekenen, wordt eerst de milieu-impact in elke fase van de levenscyclus van een product berekend door een levenscyclusanalyse (LCA) uit te voeren. De resultaten uit de LCA worden daarna gekoppeld aan monetaire weging (€) en bij elkaar opgeteld om tot 1 MKI score te komen. greenSand heeft voor twee producten, de halfverharding en het brekerzand een uitgebreide levenscyclusanalyse laten maken waarin het proces van het mijnen, het breken, het transport, het afleveren bij de klant in Nederland, het aanbrengen van het materiaal het gebruik en het hergebruik zijn meegenomen. Deze LCA is gemaakt door het bedrijf Nibe en gevalideerd door LBP Sights. Voor beide producten komt de MKI uit op een negatief bedrag. Deze milieuwinst wordt vooral bepaald in de gebruiksfase, omdat zij bijdragen aan de vermindering van het broeikaseffect door de vastlegging van CO₂. De negatieve MKI toont aan dat het gebruik ervan bijdraagt in de verbetering van de milieuprestatie van een bouwproject. Hierdoor hoopt greenSand een extra stimulans te bieden aan de GWW sector om te kiezen voor deze producten die helpen om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. De milieukosten voor een m³ greenSand halfverharding bedragen € - 5,10 en voor een m³ greenSand brekerzand € - 17,82. Voor beide producten geldt dat de kosten zijn berekend voor een levensduur van 100 jaar. OLIVIJNRIJK GESTEENTE Eddy Wijnker, directeur en oprichter van greenSand is ooit uit nieuwsgierigheid bij de in december 2021 overleden Olaf Schuiling, emeritus hoogleraar geochemie, terechtgekomen. “Volgens Schuiling is olivijn de sleutel voor klimaatverandering. Eén van de uitstekende eigenschappen van deze steen is namelijk het binden van CO2 door natuurlijke verwering! Bij Schuiling trof ik ook Nico Wissing, tuinarchitect en een van de grondleggers van NL Greenlabel. Olaf en Nico deelden hun kennis en ervaring over olivijn en zo ontwaakte mijn groene droom! Wat is er mooier dan door natuurlijke verwering, zoals de aarde dat al miljoenen jaren doet, CO2 op te ruimen en klimaatverandering tegen te gaan? Ik ben daarom gestart met de onderneming greenSand. Naast de CO2 -vastleggende eigenschap van olivijn, of eigenlijk moet ik zeggen olivijnrijk gesteente, is natuurlijk ook de kwaliteit van belang. De producten die we hebben zijn van zeer goede kwaliteit, een halfverharding van olivijnzand is heel hard, is rolstoelvriendelijk, blijft lang mooi en heeft nauwelijks onderhoud nodig. Het brekerzand is geschikt voor zowel kleine als grote groeven en volgens onze klanten is het vlekvrij, zodat je tegels hun oorspronkelijke kleur behouden. Wij laten alle partijen keuren door erkende bedrijven zoals SGS Intron, zodat wij weten dat zij voldoen aan de eisen van het Besluit Bodemkwaliteit. Met enige regelmaat leveren wij monsters aan universiteiten en scholen die onderzoek willen doen naar het verweren van olivijn. Dit helpt ons om nog betere inzichten te krijgen in het verweringsproces. HOE WERKT HET? Een derde van de wereld bestaat uit olivijn, dat bij vulkanische uitbarstingen op talloze breuklijnen ter wereld aan de oppervlakte is gekomen. Olivijnrijke zand en stenen verweren, zoals ijzer verweert in roest. Het mineraal olivijn reageert bij de verwering met CO2 (zuur) en water, waarbij bicarbonaat oplossingen gemaakt worden. De chemische reactie is Mg 2SiO4 + 4CO2 + 2H2O => 2Mg 2+ + SiO2 + 4HCO3-. De eindproducten zijn dus magnesium, silicaat en bicarbonaat. Onder andere Deltares, Moveres, TU Delft en Utrecht University hebben al uitgebreid onderzoek gedaan naar olivijn en CO2. Het pure materiaal neemt maar liefst eenmaal haar eigen gewicht aan CO2 op. Olivijn verweert de CO2 over de gehele levensduur. Korrelgrootte, temperatuur, zuurgraad (pH) en aanwezigheid van water en organische zuren bepalen de snelheid van het proces. Gesteld kan worden: hoe fijner het olivijn, hoe vochtiger de omgeving, des te sneller de verwering. Over het algemeen geldt dat olivijn iets minder dan de helft van zijn capaciteit heeft verweerd binnen de eerste 100 jaar. Daarna gaat het nog eeuwenlang door met verweren. “Het materiaal verweert dermate langzaam, dat je het tijdens een mensenleven niet hoeft te vervangen. De binding van CO2 verloopt dus ook langzaam, maar een boom heeft ook tientallen jaren nodig om te groeien en dus meer CO2 te kunnen opnemen. Alleen komt die CO2 na sterfte of verbranding weer vrij en bij olivijn niet!” TOEPASSINGEN Olivijn is breed inzetbaar in de GWW-sector. Denk aan waterdoorlatende halfverharding, parkeerplaatsen, opritten, fiets- en wandelpaden, overrijdbare bermen, spoorpaden, asfaltslijtlagen, top/onderlagen van betonnen bestratingsproducten en zandsuppletie. Het gesteente is in diverse gradaties leverbaar: van vulzand tot funderingsmateriaal of siersplit (2 – 32 mm). “Het leent zich ook prima als infillzand bij natuurlijke en kunstgrasvelden. Maar we leveren ook potgrond en tuinaarde met olivijn. Door de vorming van kalk bij verwering wordt verzuring van de grond tegengegaan en is kalk strooien niet meer nodig. Daarnaast zorgt de vrijkomende magnesium voor extra voedingsstof. Onze potgrond bevat dus geen kunstmest!”, aldus Eddy. Op de vraag of olivijn dan ook ondergronds werkt, antwoordt hij: “Jazeker! CO2 zakt 2 tot 4 meter de bodem in, waardoor de verwering ook ondergronds plaatsvindt. Sterker nog: die verwering ondergronds gaat sneller dan bovengronds.” CO2 CERTIFICATEN Momenteel worden er nog geen negatieve emissierechten in Nederland verhandeld. Maar Eddy denkt dat dit er wel een keer aan zit te komen: “Willen we onze klimaatdoelstellingen halen dan zal de uitvraag van waterschappen, gemeenten, provincies en rijksoverheid duidelijke doelstellingen moeten bevatten over negatieve emissies. Wij bieden ook de mogelijkheid om CO2-uitstoot te compenseren door het kopen van CO2 opruimcertificaten. Elk van deze certificaten representeert het opruimen van 1 ton aan CO2 met ons zand of stenen. Wij zorgen dan dat de benodigde hoeveelheid olivijn wordt uitgestrooid. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij verenigingen of non-profit organisaties waar wij onze zand of stenen aan doneren tegen betaling van de vervoerskosten. Op onze website is precies te zien waar dit is gebeurd. De handel in CO2 opruimcertificaten is allemaal nog vrijblijvend. Ik denk echter dat we in de toekomst echt gaan handelen in negatieve emissierechten. Trouwens, mocht u nog een mooi project weten, wij zoeken nog locaties.” Overzicht CO2-Certificaten: https:// greensand.com/collections/opruim-certificaten-per-project
www.gwwtotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=