PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 16 Mogelijkheden verlichten van openbare ruimte vaak onderbelicht De branchevereniging Openbare Verlichting Nederland (OVLNL) brengt in september het ‘Handboek lichtontwerp en -beleid in moderne planontwikkeling’ uit. Een primeur voor Nederland en veel Europese landen waar de toepassing van licht en verlichting in de openbare ruimte veel te wensen overlaat én veel kansen laat liggen. OVLNL wil met dit handboek iedereen bereiken die met licht en verlichting in de buitenruimte te maken heeft. Van projectleiders, ontwerpers en beheerders bij gemeenten tot projectontwikkelaars, landschapsarchitecten en studenten. openbare verlichting moet er nu eenmaal zijn en als je je aan de richtlijnen houdt dan komt het wel goed. Veel gemeenten gaan bijvoorbeeld over tot het vervangen van gasontladingslampen door led in de armatuur, zonder stil te staan bij de effecten daarvan op de openbare ruimte.” “Beheerders bij gemeenten kan je dat niet kwalijk nemen” vult Filip van der Heijden mede-eigenaar van Lichtvormgevers en medesamensteller van het handboek aan. ‘Die werken veelal in een organisatie waar men van hen verwacht om alleen technisch en naar onderhoud te kijken. Maar dat verandert. Beheerders worden steeds vaker gevraagd vroeg in het planproces mee te kijken en te werken. Ook steeds meer beheerders willen dat. Maar hoe doe je dat met licht? Dit handboek gaat beheerders daarbij helpen.” ALS JE TOCH BEZIG BENT… “Ga je lichtbronnen vervangen”, zegt Philip Ross, “kijk dan meteen eens goed naar de functies van die openbare ruimte. Zijn die veranderd en maakt men anders gebruik van deze ruimte, dan is er een andere lichtbehoefte. Het is maar een klein voorbeeld maar geeft wel aan dat verlichting niet als iets op zichzelf staand kan worden gezien.” HOLISTISCHE BENADERING EN SAMENWERKEN De schrijvers pleiten voor een holistische aanpak waarbij vanuit een centraal ontwerp het lichtontwerp in balans is en het planproces de hele keten van ontwerp tot en met de gebruiksfase omvat. Samenwerken met andere disciplines is daarbij essentieel. Het handboek richt zich dan ook naast beheerders bij gemeenten vooral op projectontwikkelaars, projectbureaus, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten. Hoe eerder lichtontwerp wordt meegenomen in de ontwerpfase hoe beter. Maar voor die aanpak is wel kennis nodig. Kennis die de OVLNL via het handboek wil verspreiden. Het handboek gaat uitgebreid in op omgevingsgericht lichtontwerp tijdens het planproces, eventuele knelpunten en handvatten om daarmee om te gaan. HELFT VAN DE TIJD IS HET DONKER IN NEDERLAND Het valt de samenstellers van het handboek op dat bij het ontwerpen van de openbare ruimte vaak wordt uitgegaan van de dag situatie. “Zelden kijkt men ook naar de avond situatie”, zegt Ross “terwijl juist die voor het lichtontwerp van belang is: het is ongeveer de helft van de tijd donker in Nederland. Zaken als lichtvervuiling en ecologische schade zijn daardoor vaak onderbelicht. In ons handboek gaan we naast lichtontwerp voor het welbevinden van mensen ook in op de effecten van licht op de natuur.” WIJKEN VERANDEREN, OOK DE LICHTBEHOEFTE Vroeger was er een duidelijke splitsing tussen de gebruiksfuncties van de openbare ruimte. Straten met woonhuizen, de winkelstraat en de kantoor/industriële omgeving. Elk gebied had een eigen lichtbehoefte. Bij herinrichtingsprojecten en de ontwikkeling van nieuwe wijken werkt die traditionele aanpak niet meer. Functiemenging is de nieuwe norm: wonen, winkelen, werken en recreëren lopen door elkaar heen. Dat meervoudige gebruik stelt andere eisen aan de verlichting van de openbare ruimte. Sommige Europese steden geven bijvoorbeeld specifiek aandacht aan de verticale lichtbehoefte. Daardoor valt er meer licht op de gezichten van de bewoners. Door elkaar beter te kunnen zien en te herkennen verbetert de sociale veiligheidsbeleving en omgang. “We willen met ons handboek “, zegt Van der Heijden, “bij herontwikkeling, herinrichting en nieuwbouw het liefst al vanaf de initiatieffase nieuwe kaders scheppen. Een goed voorbeeld is de herontwikkeling van de ArenaPoort in Amsterdam. Al in de definitiefase van de openbare ruimte wordt een visie op licht meegenomen. Door vanuit deze visie lichtontwerpen voor de deelgebieden te maken zal uiteindelijk een mooi samenhangend geheel ontstaan.” In Nederland hebben overheden de zorgplicht om een veilige omgeving te waarborgen. Dat leidt onder andere tot openbare verlichting. Er zijn daarvoor, niet wettelijk vastgelegde, richtlijnen, regelingen en technische keurmerken. Elke gemeente heeft een eigen beleidsplan of handboek ruimtelijke ordening waar verlichting een, klein, onderdeel van uitmaakt. Vaak komt men niet verder dan bepalen dat kunstlicht als het donker wordt aangaat met als doel om “optimaal bij te dragen aan de verkeersveiligheid en sociale veiligheid van de openbare ruimte.” Nadruk ligt op onderhoud, beheer en toepassing van duurzame oplossingen. Leefbaarheid wordt zelden meegenomen. BEPERKTE KENNIS Philip Ross, eigenaar van Studio Philip Ross en medesamensteller van het handboek, ziet dat de kennis over lichtontwerp in de openbare ruimte bij veel betrokkenen beperkt is: “Omdat er te weinig kennis is over lichtontwerp wordt licht in de openbare ruimte een soort automatisme; Het handboek zal in september 2024 tijdens de Vakbeurs Openbare Ruimte in Utrecht worden gepresenteerd. Bestellen is mogelijk via de website van de brancheorganisatie OVLNL: www. ovlnl.nl Foto links: Kerstroosplein Eindhoven, Situatie voor uitvoering van het lichtontwerp. Foto rechts: Kerstroosplein Eindhoven, Resultaat omgevingsgericht lichtontwerp dat wensen van omwonenden balanceert met natuursensitief licht. Credits: Foto’s: Bart van Overbeeke. Ontwerp: Studio Philip Ross i.s.m. Het Lux Lab Foto links: Stationsgebied Almere Centraal, situatie voor herontwikkeling Foto rechts: Stationsgebied Almere Centraal, situatie na herontwikkeling. Credits: Foto’s Lichtvormgevers. Ontwerp: Lichtvormgevers i.s.m. Buro Sant en Co Landschapsarchitectuur
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=