Inspiratie voor klimaatadaptief bouwen in 17 maatregelen Pag. 8 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.GWWTOTAAL.NL NUMMER 5 | JAARGANG 16 | SEPTEMBER 2025 HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND THEMA INRICHTING OPENBARE RUIMTE INRICHTING OPENBARE RUIMTE Vakbeurs Openbare Ruimte 17 MATERIEEL Warm welkom voor TKD in Brabant 29 MKB INFRA Geef infrastructuur prominente rol in het politieke debat! 35 Duurzame mobiele energieoplossingen www.bredenoord.com TIJDELIJKE BRUGGEN Jansonbridging.nl m o d u l a i r e o p l o s s i n g e n Jouw veiligheid staat voorop Voorkom ongelukken Meer weten? Scan de QR-code BETONPLATEN KEERWANDEN T : +31 (0)528 28 70 07 info@zwaagstrabeton.nl www.zwaagstrabeton.nl NU MAILEN: BINNEN 24 UUR EEN COMPLETE OFFERTE! GOTEN SPECIALS Ahlmann Nederland 073 599 7755 info@ahlmann.nl
RAINWATER SYSTEMS Ruimtebesparend & effectief: Rockf low® vangt overtollig hemelwater snel ondergronds op, buffert het en laat het gelijkmatig infiltreren of vertraagd afvoeren. Dankzij de flexibele ontwerp- en aanlegmogelijkheden vinden wij altijd een oplossing voor uw waterbeheerbehoeften. Perfect voor binnenstedelijke gebieden, woningbouw en bedrijvenparken. Schoner water: De Rockflow® steenwolvezels reinigen het afstromende regenwater van veelvoorkomende vervuilingen. Duurzaam: Onze Rockflow® systemen zijn gemaakt van volledig circulaire steenwol, worden ontworpen een levensduur van meer dan 50 jaar. Makkelijk onderhoud: De systemen zijn goed te reinigen. Met onze Rockf low® onderhoudsservice wordt indien gewenst het onderhoud van onze infiltratiesystemen door onze partner RRS volledig uit handen genomen. Rockf low® buffer- en infiltratiesystemen – de slimme investering in een waterbewuste omgeving +31 4 75 35 34 13 www.rain.rockwool.com #rethinkurbanwater
3 NUMMER 5 / SEPTEMBER 2025 Steeds minder geronk Van 7 t/m 13 april 2025 vond weer de enorme materieelvakbeurs bauma plaats op de Messe München. Goed voor zo’n 600.000 bezoekers uit ruim 200 landen en met maar liefs 3.601 exposanten uit 57 landen. Van 12 t/m 14 juni deden we het in Nederland dunnetjes over op de Technische Kontakt Dagen bij Sint-Oedenrode. Wat op beide materieelbeurzen opvalt: steeds minder geronk. Materieel voor de bouw en infra stond lange tijd synoniem voor heerlijk geronk en de geur van diesel. Voor vele liefhebbers toch een onderdeel van de totale beleving. Helaas zullen de liefhebbers van geronk en dieselgeuren het steeds moeilijker krijgen, want steeds meer materieel stoot nog nauwelijks of helemaal geen CO2 meer uit. Emissieloos bouwen met elektrische machines wordt de nieuwe norm. Zelfs de zwaarste machines zijn tegenwoordig al elektrisch verkrijgbaar. Het wordt dus steeds stiller op de materieelbeurzen. AI Veel innovaties zijn verder gericht op de voortschrijdende digitalisering en zelfs voorzichtige toepassingen van Artificial Intelligence (AI). Nieuwkomer Develon (voorheen Doosan) liet op de bauma 2025 de graafmachine met ‘Real X’ zien. Real X stelt de nieuwste rupsgraafmachines van Develon in staat om allerhande taken zelfstandig uit te voeren, waaronder sleuven graven, beladen van vrachtwagens en grootschalige grondwerken. Slecht nieuws voor de machinisten? Eerste het geronk en de dieselgeuren weg en nu gaat de machine ook nog zelf zijn werk doen? Gelukkig voor die beroepsgroep zal dat nog wel een tijdje op zich laten wachten. De digitalisering brengt ook een verhoging van de veiligheid met zich mee. Denk aan automatische detectie van personen of voorwerpen binnen het bereik van een machine. Maar ook de al langer bestaande automatische begrenzingen van hoogte en breedte. Uiteindelijk is het ultieme doel toch om steeds schoner, sneller, beter en goedkoper te werken. In ieder geval in deze uitgave van GWW Totaal ruim aandacht voor de TKD en een terugblik op het belangrijkste nieuws dat we zagen op de bauma. INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 10 17 advertenties 07 Actueel Kapotte rode kruizen zorgen voor gevaar 06 Actueel Opdrachtgever verantwoordelijk voor graafschade 07 Actueel Eerste mobiele laadplein elektrisch bouwmaterieel THEMA INRICHTING OPENBARE RUIMTE 08 Inrichting Openbare Ruimte Klimaatadaptief bouwen in 17 maatregelen 14 Inrichting Openbare Ruimte Hitte aanpak 2025: groenere en koelere leefomgeving 17 Inrichting Openbare Ruimte Vakbeurs Openbare Ruimte 22 Inrichting Openbare Ruimte Openbare verlichting als schakel in smart cities 24 Inrichting Openbare Ruimte & Groen Slimme oplossingen op Vakbeurs Openbare Ruimte 27 Groen Nieuws EN VERDER 30 Materieel Gezien op TKD 35 Ondernemen Aanbesteden & Aannemen 36 MKB INFRA Geef infrastructuur prominente rol in het politieke debat! 39 Productnieuws Productnieuws GWW-sector rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra ng Equipment Industrial Manufacturing Maintenance and Repair Services Next Generation Automated Lu tem Accessories Specialty Products Industry Specific Solutions System Design and Engineering Custom desig Construction and Heavy Equipment Agricultural Machinery Mining Equipment Industrial Manufacturing Ma rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra ng Equipment Industrial Manufacturing Maintenance and Repair Services Next Generation Automated Lu tem Accessories Specialty Products Industry Specific Solutions System Design and Engineering Custom desig Construction and Heavy Equipment Agricultural Machinery Mining Equipment Industrial Manufacturing Ma rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra ng Equipment Industrial Manufacturing Maintenance and Repair Services Next Generation Automated Lu tem Accessories Specialty Products Industry Specific Solutions System Design and Engineering Custom desig Construction and Heavy Equipment Agricultural Machinery Mining Equipment Industrial Manufacturing Ma rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra WELK SMEERSYSTEEM KIEST U? saleseurope@lubecore.com +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW 592 37 27 19 middelbos.nl middelbos.nl n Groothandel EK E OP
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 4 Dieselprijs vanaf 1 januari 2027 flink omhoog Duurzame bouwplaats A16 Rotterdam Vanaf 1 januari 2027 gaat de dieselprijs flink omhoog. Dit meldt Cumela, brancheorganisatie van ondernemers in groen, grond en infra. De verhoging komt door de invoering van het Europese emissiehandelssysteem Emission Trade System (ETS)-2, waarmee brandstofleveranciers CO2-rechten moeten kopen. Ook komt er vanaf 1 juli 2026 een vrachtwagenheffing. Foto: Ahlmann Nederland. De extra kosten die brandstofleveranciers moeten betalen, worden doorberekend aan de eindgebruiker (ook consumenten). Op basis van de huidige ramingen stijgt de dieselprijs hierdoor in 2027 met ongeveer € 0,11 tot € 0,15 per liter. De basis van deze schatting is een CO2-prijs van ongeveer € 35,- tot € 50,- per ton en een emissiefactor van 2,67 kg CO2 per liter diesel. De prijs van de CO2-emissierechten bepaalt wat voor stijging er nog meer in het vat zit. Een kwestie van vraag en aanbod. Op dit moment overtreft de vraag het aanbod. Sommige analyses zien volgens Cumela tegen 2030 zelfs een prijsstijging van € 0,45 tot € 0,52 per liter als gevolg van ETS-2. ACCIJNSKORTING De accijnskorting, als gevolg van hoge energieprijzen na de inval in Oekraïne, verlengde de overheid met een extra jaartje, tot en met 2025. Zo krijg je ruim 11 cent korting op diesel. Het kan zomaar dat deze korting in 2026 wegvalt. Een rekensom laat zien dat in 2027 ETS-2 en stop van de korting een prijsstijging opleveren van 22 tot 26 cent per liter diesel. Voor HVO betaal je geen heffing, omdat het geen fossiele brandstof is. Dit betekent in 2027 een veel kleiner prijsverschil tussen diesel en HVO. De vraag is even wat dat gaat doen met de vraag hierna en in het verlengde de prijs. VRACHTWAGENHEFFING Vanaf 1 juli 2026 start in Nederland een vrachtwagenheffing. Het aantal gereden kilometers en de CO2-uitstootklasse van de vrachtwagen bepalen de hoogte daarvan. Dit betekent dat dieseltrucks zowel per liter brandstof als per gereden kilometer te maken krijgen met extra kosten. Je betaalt met een dieseltruck feitelijk twee keer voor de uitstoot. Deze CO2-taks is geen idee vanuit Den Haag, maar een EU-regel en die was al even bekend. Aan de andere kant komt het Eurovignet per 1 juli 2026 te vervallen. Tegelijkertijd wordt de motorrijtuigenbelasting tot een minimum verlaagd. SLIM INVESTEREN Het is slim om te kijken hoe je impact van deze heffingen kunt beperken. Denk aan investeren in schonere voertuigen of ritten efficiënter maken om kilometers te verminderen. Hoe lager de uitstoot van de vrachtwagen, hoe lager het tarief. De vrachtwagenheffing geldt voor alle binnenlandse en buitenlandse vrachtwagens met een toegestane maximummassa van meer dan 3.500 kg. Vrachtwagens gaan per gereden kilometer betalen op snelwegen, een aantal N-wegen en gemeentelijke hoofdwegen. Het tarief is afhankelijk van het gewicht en de CO2-uitstootklasse van het voertuig. Hoe zwaarder en vervuilender de vrachtwagen, hoe hoger het tarief per kilometer. Het gemiddelde tarief bedraagt circa € 0,186 per kilometer (prijspeil 2025). Voor meer informatie en updates over de vrachtwagenheffing kun je terecht op de officiële website: vrachtwagenheffingsbeleid.nl. Bron: Cumela Rijkswaterstaat wil in 2030 klimaatneutraal zijn en circulair werken. Om dat doel te bereiken onderzoekt en experimenteert Rijkswaterstaat samen met partners. Onder andere bij de A16 Rotterdam, een 11 km lange nieuwe snelweg die de A16 bij het Terbregseplein verbindt met de A13 bij Rotterdam The Hague Airport. Bij de A16 Rotterdam is de afgelopen zes jaar werk gemaakt van een zo milieuvriendelijk mogelijke bouwplaats. Bijvoorbeeld met de eerste mobiele graafmachine van Nederland, helemaal op accu’s. Deze machine heeft een batterij van maar liefst 320 kWh en weegt 25 ton. Daarmee werkte hij moeiteloos 8 tot 10 uur achter elkaar door, zonder ook maar een druppel diesel te gebruiken. Elektrisch waren verder een veegmachine, een mobiele graafmachine, een asfaltzaagmachine en een 20-tons shovel. In totaal waren er maar liefst twintig elektrische machines op de bouwplaats te vinden. Dit was mogelijk doordat zowel de overheid als bouwbedrijven bereid waren om samen te werken en kennis te delen. Om al die machines draaiende te houden, is een laadplein ingericht: een soort tankstation, maar dan met stekkers. ELEKTRISCHE KRACHTPATSER Eén onderdeel van het wagenpark was op het laadplein niet te vinden: de grote rupsgraafmachine. Dat is een echte krachtpatser, maar er is een minpunt: hij is niet zo wendbaar. Om hem te verplaatsen was men zoveel tijd kwijt, dat het laadpunt naar hém toe is gebracht. Dat gebeurde met een mobiele batterij in een 3 meter lange zeecontainer. Zijn bijnaam? The Big Ass Battery. Daarmee kon de rupsgraafmachine één keer volledig worden opgeladen, zonder hem steeds te verhuizen. Niet voor alle voertuigen was elektrisch rijden mogelijk. In die gevallen werd HVO-brandstof (Hydrotreated Vegetable Oil) gebruikt. Deze brandstof wordt gewonnen uit restmateriaal van de voedingsindustrie en kan diesel 1-op-1 vervangen. En het mooie is: HVO zorgt voor 90% minder CO2-uitstoot dan diesel. Al het niet-elektrische materieel en de eigen vrachtwagens draaiden op deze groene brandstof. Alleen sommige onderaannemers en leveranciers maakten gebruik van gewone diesel. In totaal is ruim 5 miljoen liter HVO verbruikt: goed voor zo’n 10.000 ton minder CO2-uitstoot. TWEEDEHANDS BOUWMATERIALEN Ook werden tweedehands materialen gebruikt waar het kon. Natuurlijk wel na een grondige inspectie, zodat men zeker wist dat ze nog tientallen jaren mee kunnen. Onder meer vangrails en damwanden hebben bij de A16 Rotterdam een tweede leven gekregen. Dat geldt ook voor de portalen: de grote, witte constructies waaraan de matrixborden boven de weg hangen. Wel zo duurzaam, want door te gebruiken wat er al is, hoefden er geen nieuwe materialen te worden geproduceerd. Dat scheelt weer CO2-uitstoot. Bekijk de video op https://rijkswaterstaat. nl. Vul in zoekvak in: Duurzame bouwplaats A16, Elektrische graafmachine. Foto: Rijkswaterstaat. Elektrische walsen worden opgeladen. Foto: Rijkswaterstaat.
5 NUMMER 5 / SEPTEMBER 2025 ACTUEEL advertenties HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND WWW.GWWTOTAAL.NL J.Withag: + 31 6 247643 53 j.withag@adler-arbeitsmaschinen.nl www.adler-arbeitsmaschinen.nl Boorwagen B-Serie • Snel getransporteerd op aanhanger 3.5 ton • Top prijs-kwaliteit verhouding • Past door elke poort 1 m & poedercoating Krachtig boren in de kleinste ruimtes! Tot 100 m! 16_6602_Anz_B-Serie_117x85 (NL).indd 1 21.06.16 10:56 .EU Inzaaien taluds met erosie werende mulch Eerste mobiele laadplein elektrisch bouwmaterieel in Nederland Bouwbedrijf Heijmans nam begin juni 2025 als eerste in Nederland een mobiel laadplein in gebruik, dat speciaal is ontwikkeld voor elektrisch bouwmaterieel. Met een accucapaciteit van 1,2 megawattuur (MWh) en diverse laders aan boord, maakt deze oplossing het mogelijk om op locatie tot acht accu’s tegelijk op te laden. Een accucapaciteit van 1,2 MWh biedt genoeg stroom om een huishouden vijf tot zes maanden van stroom te voorzien, dan wel goed voor 1.200 wasbeurten. De eerste ingebruikname vond plaats op Schiphol, waar het mobiele laadplein wordt ingezet voor werkzaamheden aan de Buitenveldertbaan. Hier is een zogenoemde ‘asfalttrein’ – oftewel alle benodigde machines om te asfalteren -– volledig elektrisch en emissieloos in gebruik, waaronder asfaltspreidmachines, walsen en kleefwagens. BELANGRIJKE STAP RICHTING DUURZAAM BOUWEN Met het mobiele laadplein zet Heijmans een grote stap in de versnelling naar emissieloos bouwen, in lijn met haar duurzaamheidsambities. Heijmans streeft ernaar om uitsluitend duurzame oplossingen en werkmethoden in te zetten en in 2030 geen CO2-uitstoot in scope 1 en 2 meer te hebben. Door de inzet van mobiele laadvoorzieningen wordt niet alleen uitstoot van CO2 en stikstof voorkomen, maar ook de efficiëntie op de bouwplaats verhoogd. Ook voor opdrachtgevers in zowel de woningbouw als infra wordt emissieloos werken steeds belangrijker, door de noodzaak om bijvoorbeeld zonder uitstoot van stikstof te bouwen. INNOVATIE Bouwen met elektrisch materieel betekent vaak werken op plekken zonder directe aansluiting op het stroomnet. “Met ons mobiele laadplein brengen wij de stroomvoorziening naar de bouwplaats zelf”, aldus Peter Schellekens, verantwoordelijk voor de inkoop van bouwlogistiek. “Hiermee zorgen we ervoor dat projecten niet alleen duurzamer, maar ook efficiënter en voorspelbaarder verlopen.” Naast deze innovatie blijft Heijmans investeren in vaste laadpunten en het verduurzamen van haar bestaande materieelpark. Waar werken met elektrisch materieel nog niet mogelijk is, kiest Heijmans standaard voor het gebruik van HVO100: een duurzame brandstof die de CO2-uitstoot aanzienlijk vermindert. SLIMME TECHNOLOGIE Deze ontwikkeling past binnen de bredere visie van Heijmans om met slimme technologieën de maakbaarheid van Nederland te vergroten. Door digitalisering, standaardisatie en duurzame innovatie te combineren, wil Heijmans bijdragen aan een leefbare toekomst voor mens, dier en natuur. Innovatieprijs onderstreept maatschappelijke waarde van vergroening idverde NL heeft recent de NDL Innovatieprijs 2025 gewonnen. Een bijzondere erkenning die benadrukt dat groen geen sluitpost meer is, maar een randvoorwaarde in elke sector – óók in de grond-, weg- en waterbouw. Tijdens de prijsuitreiking maakte het project met het Havenbedrijf Rotterdam indruk, waar gewerkt wordt aan vergroening van een industriële havenomgeving. Hier realiseert het bedrijf onder andere 100% circulaire verwerking van groenafval, een CO2-reductie van bijna 90% en een aantoonbare toename van biodiversiteit. Met data en slimme sensoren worden de effecten van vergroening meetbaar gemaakt, zodat klanten precies zien wat groen oplevert. Het resultaat: minder hittestress, efficiënter beheer en een prettige werkomgeving. VAN VERSTEEND NAAR LEEFBAAR: BEDRIJVENCOMPLEX BOLDUC Ook op andere locaties blijkt dat een groene inrichting vanaf de start waarde toevoegt. Zo werd bij bedrijvencomplex Bolduc in ’s-Hertogenbosch een versteend binnenterrein omgevormd tot een groene verblijfsplek met wateropvang, natuurlijke materialen en schaduwrijke zitplekken. Het resultaat: meer biodiversiteit, een gezondere leefomgeving en een hogere vastgoedwaarde. SAMEN WERKEN AAN GROENERE OPLOSSINGEN VOOR EEN BETERE WERELD De rode draad? Groen werkt – of het nu gaat om een bedrijventerrein, havengebied of stedelijke openbare ruimte. Het draagt bij aan klimaatdoelen, biodiversiteit, ruimtelijke kwaliteit en gezondheid. Door groen direct mee te nemen in de planvorming, ontstaan duurzame oplossingen die zichtbaar en meetbaar bijdragen aan een betere leefomgeving. De NDL Innovatieprijs bevestigt dat innovatie en vergroening hand in hand gaan. idverde NL nodigt opdrachtgevers en partners in de GWW-sector uit om samen vanaf de tekentafel te bouwen aan toekomstbestendige, groene oplossingen. Neem contact op via de website idverde NL www.idverde.nl.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 6 Aannemersfederatie verwelkomt Cumela als lid Opdrachtgever verantwoordelijk voor graafschade Wat betekent dit voor opdrachtgevers? Volgens de beleidsregel voldoet een opdrachtgever in ieder geval aan zijn zorgplicht als hij: • een risico-inventarisatie maakt; • een maatregelenplan opstelt; • en deze informatie duidelijk overdraagt aan de uitvoerder (grondroerder). De beleidsregel is bedoeld voor alle opdrachtgevers van graafwerk, zoals gemeenten, netbeheerders en aannemers. Opdrachtgevers zijn wettelijk verplicht om zorgvuldig opdracht te geven bij graafwerkzaamheden. Om duidelijk te maken hoe dat moet, heeft het ministerie van Economische Zaken een nieuwe beleidsregel opgesteld. De beleidsregel legt uit hoe opdrachtgevers kunnen voldoen aan hun zorgplicht, en hoe toezichthouder Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) hierop controleert. Volgens het ministerie van Economische Zaken, kan deze verduidelijking een ‘serieus verschil’ maken in het verminderen van graafschade. “Het staat nu duidelijk vast wat wij verstaan onder goed opdrachtgeverschap: eerst goed onderzoek doen, de risico’s in kaart brengen en een plan maken met maatregelen”, zegt Axel Noorman van het ministerie. FLUISTERSPEL Toezichthouder RDI en het Kabel en Leiding Overleg (KLO) gaven eerder aan dat er veel onduidelijkheid was over wie er verantwoordelijk is voor het veilig uitvoeren van graafwerk. Zeker wanneer een opdracht via meerdere bedrijven wordt doorgegeven, raakt informatie soms kwijt, legt Noorman uit: “Het is net als bij een doorfluisterspel in een schoolklas: wat er uiteindelijk bij de uitvoerder aankomt, lijkt soms nauwelijks op de oorspronkelijke boodschap. Daarom leggen we met de beleidsregel uit dat de opdrachtgever verantwoordelijk is voor een duidelijke overdracht van risico’s en maatregelen aan de grondroerder.” Zo kan iedereen in de keten zijn of haar verantwoordelijkheid nemen. MAKKELIJKER TE HANDHAVEN Tot nu toe was het voor de toezichthouder lastig om opdrachtgevers aan te spreken op fouten. De wet was daar niet duidelijk genoeg over. De beleidsregel maakt het voor toezichthouder RDI makkelijker om te onderbouwen waarom bepaald gedrag niet voldoet aan de wettelijke zorgplicht. CROW 500 ALS UITGANGSPUNT De beleidsregel sluit inhoudelijk aan bij de bestaande richtlijn CROW 500. Hierin staat dat opdrachtgevers een risico-inventarisatie en maatregelenplan moeten opstellen. Het verschil is dat de CROW 500 een praktische richtlijn is, opgesteld door de sector zelf, terwijl de beleidsregel van het ministerie een officiële uitleg geeft bij de wettelijke zorgplicht uit de WIBON. Lees de volledige publicatie in de Staatscourant: https://tinyurl.com/27byjj9d. Foto: Kobelco. Cumela heeft zich aangesloten bij Aannemersfederatie Nederland. Met de aansluiting van Cumela verwelkomt de Aannemersfederatie een grote brancheorganisatie binnen haar geledingen. Daarnaast hebben de leden van Cumela en MKB INFRA op 19 juni 2025 unaniem ingestemd met een fusie van beide brancheverenigingen. Cumela is de brancheorganisatie van ruim 2.000 ondernemers in groen, grond en infra. Samen beschikken zij over zo’n 70% van het verplaatsbare materieel in Nederland: van kranen en shovels tot landbouwmachines. Er werken bij Cumela 60.000 medewerkers aan het fundament van ons land. De sector is goed voor een gezamenlijke omzet van ruim 8 miljard euro per jaar. Het merendeel van de leden bestaat uit familiebedrijven, veelal gevestigd in het buitengebied. De brancheorganisatie ondersteunt de lidbedrijven met individueel advies en collectieve belangenbehartiging en biedt dienstverlening van verzekeringen tot opleidingen en trainingen. Met de aansluiting bij Aannemersfederatie Nederland wil Cumela de structurele en adequate belangenbehartiging en dienstverlening voor de leden in het mkb nog verder versterken. Daarnaast groeit door de aansluiting van Cumela het aantal ondernemers binnen de bij de Aannemersfederatie aangesloten branches naar 3.200 mkb-ondernemers! FUSIE CUMELA EN MKB INFRA De aansluiting van Cumela bij de Aannemersfederatie is mede tot stand gekomen door de fusie van MKB INFRA met Cumela. De leden en activiteiten van MKB INFRA gaan volledig op in Cumela, waarbinnen een nieuwe statutaire sectie ‘MKB INFRA’ is opgericht. De fusie is een belangrijke stap in het versterken van de gezamenlijke belangenbehartiging voor mkb-bedrijven in de groen-, grond- en infrasector. In een tijd waarin Nederland voor grote maatschappelijke opgaven staat – zoals de energietransitie, woningbouw, stikstofaanpak en waterveiligheid – is bundeling van krachten essentieel. Cumela en MKB INFRA delen de overtuiging dat hun leden, met hun materieel, vakmanschap en doenersmentaliteit, onmisbaar zijn bij het realiseren van deze ambities. STERK FRONT RICHTING POLITIEK EN BELEID De fusie versterkt niet alleen de interne organisatie, maar vormt ook een sterker front richting politiek, beleid en opdrachtgevers. Met één gezamenlijke stem kan effectiever worden opgekomen voor de belangen van bedrijven die dagelijks bijdragen aan een leefbaar en weerbaar Nederland. De nieuwe Sectie MKB INFRA binnen Cumela krijgt een eigen bestuur. Philip van Nieuwenhuizen, tot moment van de fusie nog voorzitter/directeur van MKB INFRA, is benoemd tot sectievoorzitter en neemt straks zitting in het hoofdbestuur van Cumela Nederland. Carolien van Vliet, voorzitter Cumela Nederland: “De fusie is een strategisch besluit dat past bij de uitdagingen van deze tijd. Door onze krachten te bundelen ontstaat één krachtige en herkenbare organisatie, die beter in staat is om invloed uit te oefenen in Den Haag en Brussel. De professionele ondersteuning aan leden blijft gewaarborgd en wordt op onderdelen zelfs versterkt.” Philip van Nieuwenhuizen, voorzitter Sectie MKB INFRA: “We behouden het gedachtengoed en het netwerk van MKB INFRA, maar winnen aan slagkracht, schaal en dienstverlening. De belangen van de infrabedrijven blijven stevig geborgd en krijgen binnen Cumela een duidelijke en zelfstandige positie.”
7 NUMMER 5 / SEPTEMBER 2025 ACTUEEL IN DE SPOTLIGHT warmer en droger. De vraag is dan: Hoe ga je daar mee om? Het toepassen van minder verharding en meer groen (bomen, struiHerinrichting centrum Dinxperlo: Groen moet groen blijven! Dinxperlo in de Achterhoek heeft sinds kort een nieuw toekomstbestendig centrum. Het centrum is getransformeerd van een grauwe versteende parkeerplaats tot een mooie, groene en sfeervolle verblijfsplek. Maar wat maakt het centrum van Dinxperlo nu zo toekomstbestendig? ken en planten) is hierop het antwoord. Zij nemen water op en zorgen met hun schaduw en verdamping voor verkoeling. Maar wat nu als het te lang droog blijft? Zetten we dan de waterkraan open om al dat groen van water te voorzien? Natuurlijk niet. Regenwater is de oplossing! WIE WAT(ER) BEWAART HEEFT WAT! In droge perioden is al het regenwater dat eerder overvloedig is gevallen al lang verdwenen. Wat nu als je regenwater opvangt en onder de grond bewaart? En dat is nu precies wat er gebeurt in Dinxperlo, want regenwater is goud waard. WE CARE FOR WATER Hoe werkt dat nu in de praktijk? Alle oplossingen die nodig zijn om het groen groen te houden zijn verstopt onder de grond. Regenwater wordt opgevangen met kolken. Daarna wordt het water gezuiverd van alle vervuiling die vanaf de straat meekomt. Vervolgens wordt het water opgeslagen in een enorme waterbuffer onder de grond. Ondertussen houden sensoren de vochtigheid van de grond rond de beplanting in de gaten. Bij te droge grond wordt er automatisch een signaal verzonden waardoor het bewateringssysteem in werking treedt. Dit gebeurt zoveel mogelijk ondergronds of ’s nachts zodat er zo min mogelijk kostbaar water verdampt! Hete zomers doen je beseffen dat het niet gewenst is om kostbaar drinkwater te gebruiken voor beplanting. Daarom is het zo belangrijk om zuiver regenwater te koesteren. Dinxperlo is, met een aantal andere gemeenten in Nederland, pionier op dit gebied. Klimaatverandering speelt hierbij een belangrijke rol. Regenbuien worden steeds intenser en zomers regelmatig ACO WWW.ACO.NL Kapotte rode kruizen zorgen voor gevaar Bij één op de zes kapotte matrixborden, die geen rood kruis meer kunnen laten zien, duurt het meer dan een maand voordat hij gerepareerd is. Omroep Gelderland kreeg inzage in interne meldingen van medewerkers van Rijkswaterstaat, na een verzoek op basis van de Wet open overheid (Woo). Sommige borden zijn jarenlang defect: de langste zelfs vijf jaar. Vanwege meldingen over kapotte matrixborden en de lange reparatietijd vroeg Omroep Gelderland om cijfers over 2024. Hierin zitten ook storingen die al vóór 2024 begonnen waren, en storingen die pas in 2025 werden opgelost of nog altijd voortduren. In totaal zijn er in Nederland zo’n 18.500 matrixborden. De omroep vond 718 matrixborden die minimaal één storing van dertig dagen hadden. Sommige borden hadden meerdere storingen. In totaal waren er vorig jaar 1.160 storingen die langer dan dertig dagen duurden. Dat is 16 procent van alle storingen. Rode kruizen boven de weg zijn er volgens Rijkswaterstaat ‘niet voor niX’. Ze moeten wegwerkers en weggebruikers beschermen in geval van een ongeluk of pech. Daarom zorgen kapotte borden voor gevaarlijke situaties voor weginspecteurs of hulpdiensten en weggebruikers bij pech en ongevallen. GEVAARLIJKE SITUATIES Meerdere medewerkers van Rijkswaterstaat maakten melding van gevaarlijke situaties door kapotte matrixborden, achterhaalde Omroep Gelderland. Een voorbeeld is een weginspecteur die melding maakt van een incident op de A22, net boven Haarlem. Na een ongeval staan de weginspecteur, ambulance en de slachtoffers van het ongeluk op een smal stukje vluchtstrook. De weg is er bochtig en er is veel groen: weinig overzicht dus. Reden voor de weginspecteur om de wegverkeersleiding te vragen een rood kruis te zetten boven de meest rechtse rijstrook: dan rijdt het verkeer in ieder geval niet meer rakelings langs hen heen. Maar, dat gaat niet. De matrixborden op de plek van het ongeluk zijn kapot: “Ik kon alleen 600 meter vóór het incident een kruis laten zetten, maar op het portaal daarna, waaronder het incident praktisch plaatsvond, werd niets getoond”, schrijft de weginspecteur in een interne melding. “Het verkeer ging daarom alweer terug naar de rijstrook en dus juist op de weginspecteur, ambulance en stilstaande burgers af.” IEDERE STORING IS ER ÉÉN TE VEEL “Elk matrixbord dat geen rood kruis kan laten zien, is er één te veel”, zegt Rijkswaterstaat. “Dit kan onduidelijkheid bij de weggebruiker veroorzaken.” Dat het lang duurt om de borden te repareren, is een bekend probleem, bevestigt de rijksdienst. Maar door een tekort aan geschikt personeel en materiaal is het lastig om de eigen hersteltijd te halen. Bovendien maakt Rijkswaterstaat altijd de afweging of reparatie ook tijdens groot onderhoud kan, om tussentijdse wegafsluitingen te voorkomen. “Dan kan het langer duren voordat zo’n bord gemaakt wordt.” Foto: Rijkswaterstaat.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 8 Inspiratie voor klimaatadaptief bouwen in 17 maatregelen Groen dak met zonnepanelen. Foto: VHG. De gemeente Amsterdam lanceerde op de vastgoedbeurs Provada (17-19 juni) de gids ‘Inspiratie voor klimaatadaptief bouwen’ in 17 maatregelen. De gids bevat zeventien praktische maatregelen om nieuwe gebouwen en projecten klimaatadaptief te maken. Bijzonder is dat ook per maatregel een kostenindicatie wordt gegeven. Ons advies: meteen downloaden. Amsterdam wil in 2050 klimaatbestendig zijn. Dit betekent dat de stad voorbereid is op extreem weer: hevige regenval, langere periodes van droogte en hittegolven en overstromingsrisico's. Vooral in een stad als Amsterdam waar de ruimte beperkt is, zijn slimme maatregelen nodig. De gemeente lanceerde daarom op de Provada de gids Inspiratie voor klimaatadaptief bouwen in 17 maatregelen. Dit zijn niet alleen gebouwgebonden maatregelen, maar ook maatregelen die op het perceel of het omliggende gebied genomen kunnen worden. Nieuwbouw of grondige transformatie van een bestaand gebouw is een uitgelezen moment om een gebouw gereed te maken voor de toekomst. Door slimme ontwerpen en duurzame oplossingen kunnen gebouwen koeler worden gehouden tijdens hittegolven, wateroverlast door hevige regenval worden voorkomen, de impact van overstromingen worden beperkt en beter omgaan met waterschaarste in droge periodes. Elke maatregel is gekoppeld aan één of meer van de vier gemeentelijke klimaatadaptatie thema's: wateroverlast, droogte, hitte en overstromingsrisico’s. De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met Waternet. We bespreken op deze pagina de zeventien maatregelen in het kort. Alle genoemde kosten zijn een gemiddelde over bekende projecten en gebaseerd op prijspeil 2025 en kunnen aan verandering onderhevig zijn. Voor meer informatie kun je gids kosteloos downloaden. Ga naar www. amsterdam.nl en vul in het zoekvak in: ‘klimaatadaptief bouwen in 17 maatregelen’. RETENTIEDAK Een retentiedak kan water tijdelijk bergen en vertraagd afvoeren om het riool te ontlasten. Op blauwe daken wordt alleen water vastgehouden. Groene daken zijn bedekt met vegetatie en op blauw-groene daken zijn combinaties te vinden van vijvers met waterplanten en groene velden. Wat kost dat? Retentiedak in combinatie met mossedum: € 90 - € 150 / m2 bruto dakoppervlak. GROEN- EN NATUURDAK Groene daken zijn een verrijking van het stadslandschap en hebben een warmtewerend of verkoelend effect op de omgeving en het gebouw. Verder gunstig voor biodiversiteit, levensduur dakbedekking, geluidsisolatie, hoger rendement zonnepanelen en waterretentie. Een groen dak kan sterk variëren van een eenvoudig dak met mos of sedum tot een volledig dakparklandschap. Wat kost dat? Extensief groendak: € 150 - € 200 / m2 bruto dakoppervlak. RETENTIE EN HERGEBRUIK Bij hergebruik van regenwater wordt regenwater langer opgeslagen, soms tot wel enkele weken. Het water kan op verschillende manieren worden opgevangen, opgeslagen en hergebruikt. Denk aan hergebruik voor irrigatie van beplanting of bijvoorbeeld het doorspoelen van wc’s. Wat kost dat? Regenton: € 250,- per stuk. Betonnen kelderbak: € 100 - € 150,- / m3 kelder (vanaf 50 m2/100 m3). WADI EN INFILTRATIE REGENWATER Infiltratie van regenwater is het proces waarbij water in de bodem dringt. Het meest simpel is de regenpijp te ontkoppelen van het riool en het regenwater in de open grond te laten trekken. Ook is het mogelijk om wadi’s te maken. Wat kost dat? Natuurinclusieve wadi met vaste planten, zonder drain: € 140,- / m2 (2,60 m breed, 0,5 m diep en talud 1:5). Met drain: € 150,- / m2. WATERPASSERENDE, WATERDOORLATENDE EN HALFVERHARDING Waterpasserende (grotere voegen met drainzand), waterdoorlatende (grasbetontegels of stenen met poriën) en halfverharding (grind, split, houtsnippers) zijn drie verschillende vormen van verharding die water – vertraagd - door kunnen laten. In het gebied/ op de kavel is natuurlijke en oppervlakkige afwatering zoveel mogelijk aanwezig. Wat kost dat? Halfverharding: € 10,- / m2 (10 cm menggranulaat). Waterpasserende weg: € 160,- / m2. DROOGTERESISTENTE BEPLANTING Droogteresistente beplanting voor tuinen en groen in de openbare ruimte kunnen aanhoudende periodes van droogte weerstaan. Gras en mossedum zijn bekende voorbeelden van droogte resistente beplanting. Wat kost dat? Geen meerprijs. Op termijn zelfs goedkoper door lagere onderhoudskosten ten opzichte van niet droogresistente planten. BOMEN Het planten van bomen in een binnen- of daktuin van een gebouw of wooncomplex kan een aanzienlijke bijdrage leveren aan het tegengaan van hitte. Ze zorgen voor schaduwplekken. Ook de directe omgeving kan hier profijt van hebben. De gevoelstemperatuur in de schaduw van een groep bomen kan tot 16°C lager liggen dan in de zon. Wat kost dat? Jonge boom (stam < 10 cm): € 500,- per stuk. Volgroeide boom (stam 20 cm): € 2.000,- per stuk. PERGOLA Een pergola is een middel om binnen- of daktuinen in de zomermaanden van schaduw ABN AMRO Circl Paviljoen met groene gevels en daken. Foto: ABN AMRO.
9 NUMMER 5 / SEPTEMBER 2025 INRICHTING OPENBARE RUIMTE en koeling te voorzien. Pergola’s zijn goed te combineren met schaduwdoeken, groen en PV-panelen. Wat kost dat? € 200 - € 350,- / m2 pergola. Met PV-panelen: meerkosten € 250 - € 350,- per m2. GROENE GEVELS Bij een groene gevel of verticale tuin groeien planten langs de buitengevel van een gebouw. Het plaatsen van groen langs de gevels houdt een gebouw koeler. Gevelgroen werkt daarnaast als een regenscherm, waardoor de muur algemeen droger is. Tot slot draagt een groene gevel bij aan de biodiversiteit. Wat kost dat? Klimplanten aan hangconstructie: € 35 - € 85,- / m2 gevel. Panelen met planten, inclusief bewatering: € 275 - € 400,- / m2 gevel. Bedragen zijn inclusief de minderkosten van de achterconstructie; deze kan doorgaans eenvoudiger uitgevoerd worden (inschatting: € 25 - € 100,-). HITTEWERENDE GEVELMATERIALEN Dichte gebouwdelen zoals daken en gevels spelen een belangrijke rol in het binnenhouden of buitenhouden van warmte. Hout is bijvoorbeeld een materiaal dat van nature goede isolerende en thermische eigenschappen bezit. Lichte gevelkleuren reflecteren verder een groot deel van het zonlicht en beperken zo de opwarming van het geveloppervlak. Composieten die grotendeels uit natuurlijke materialen bestaan, kunnen eveneens een effectieve keuze zijn. Wat kost dat? Hout en composiet: € 0 - € 50,- / m2 gevel. Let op! Deze bedragen zijn inclusief de minderkosten van alternatieve gevelafwerking (bijvoorbeeld baksteen: € 125 - € 160,-). ORIËNTATIE VAN GEBOUW De oriëntatie van een gebouw ten opzichte van de zon en omgeving heeft invloed op warmteregulering (bijvoorbeeld voorkomen oververhitting en het benutten winterzon) van het gebouw. Belangrijk is om de winterzon te benutten en de invloed van de zomerzon te beperken. Wat kost dat? Geen meerkosten. Op termijn kan het zelfs goedkoper zijn door lagere kosten op gebied van energie, zowel verwarming als koeling. ISOLATIE Beter geïsoleerde woningen hebben minder last van oververhitting en kou. Isolatie is alleen effectief in combinatie met buitenzonwering en intensieve natuurlijke nachtventilatie. Wat kost dat? Biobased isolatie (bijvoorbeeld hennep): € 5 - € 10,- / m2 gevel. Let op! Bedragen zijn inclusief het in mindering brengen van reguliere isolatie (€ 25 - € 45,-). Wel minder gunstige GO/BVO verhouding door dikker benodigd isolatiepakket. ZONWERING Het plaatsen van zonwering aan de buitenkant van gebouwen koelt twee keer zo goed als zonwering aan de binnenkant van het raam en heeft daarmee het beste effect. Er kan worden gekozen voor zonneschermen, luifels, markiezen, luiken, overstekken of screens. Op kavelniveau en in de openbare ruimte kan worden gekozen voor schaduwdoeken om een vergelijkbaar effect te creëren. Goede isolatie en buitenzonwering zorgen samen voor 80 procent minder kans op oververhitting in de zomer. Wat kost dat? Vaste luifel (uitkraging aan gebouw ± 1 meter): € 500 - € 1000,- per m¹ luifel. Uitvalscherm: € 175 - € 350,- per m¹ luifel. NACHTVENTILATIE Door ramen, roosters of mechanische ventilatie ’s nachts open te zetten stroomt frissere lucht van buiten naar binnen. De koele lucht koelt niet alleen de binnenruimte, maar ook de thermische massa van het gebouw, denk aan vloeren, muren en plafonds. Deze massa slaat die koelte op en helpt overdag de binnentemperatuur laag te houden. Wat kost dat? Geen meerkosten. Op termijn kan het zelfs goedkoper zijn door lagere kosten op gebied van energie, zowel verwarming als koeling. KWETSBARE (ELEKTRISCHE) VOORZIENINGEN OP VERDIEPINGEN Belangrijke voorzieningen en installaties op de begane grond of in de kelder lopen een groot risico bij een overstroming. Overstromingsrisico’s spelen echter op dit moment nagenoeg geen rol in ruimtelijke keuzes. De kans dat een overstroming plaatsvindt is klein, maar de gevolgen zijn zeer groot. Het beschermen van vitale- en kwetsbare infrastructuur, zoals elektrische voorzieningen, beperkt de gevolgen. Wat kost dat? Geen meerkosten. Op termijn kan het zelfs goedkoper zijn door lagere kosten op gebied van energie, zowel verwarming als koeling. WATERDICHTE BEGANE GROND, PLINTEN DIE WATERDICHT KUNNEN Maatregelen om overmatige hoeveelheden water buiten houden, zorgen dat schade in en aan het gebouw beperkt of voorkomen wordt. Het plaatsen van (tijdelijke) waterdichte randen of keringen bij ingangen en openingen van het gebouw kan een effectieve maatregel zijn om schade van overstromingen te beperken. Wat kost dat? Stormvloed barrière: € 200 - € 400,- per m¹. Demonteerbaar waterschot: € 700 - € 1000,- per stuk (breedte max. 120 cm). VERHOOGDE VLOER EN DREMPELS BEGANE GROND Met steeds hevigere neerslag zal het vaker voorkomen dat straten, zeker in de lagere delen van een gebied, blank komen te staan. Een verhoogde drempel, vloer of waterdichte plint is een relatief eenvoudige maatregel om te voorkomen dat in dergelijke gevallen het water het gebouw inloopt. Wat kost dat? Per 5 cm, verhoging ten opzichte van maaiveld: € 3,- per bruto bebouwd oppervlak (ophogen kavel met zand en langere palen). Zuidelijke Wandelweg Amsterdam. Transformatie tot groene beek. Een innovatieve manier van vergroenen en watermanagement in de straat. Bij een hoosbui is deze beek in staat om 130.000 liter water te bergen. De beplanting is zo gekozen dat ze hier geen last van heeft. Bron: VHG De Levende Tuin. Foto: Tree Ground Solutions Dongergroen. HEGAWA & VAN TOL TOTAALOPLOSSING VOOR LEIDINGTECHNIEK GEREEDSCHAP / SERVICES / INSTALLATIE Ook boormeester worden? Informeer naar de mogelijkheden! DV oud progr FC Gron 25 02-07-2025 10:38 Pagina 1 advertenties
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 10 RUIMTELIJKE KWALITEIT Hitte aanpak 2025: groenere en koelere leefomgeving Door klimaatverandering wordt het droger en warmer in de zomers. In het Regeerprogramma 2024 wordt daarom onder meer een kabinetsbrede actieagenda hitte (2025) aangekondigd. Op 2 juni 2025 is deze ‘Hitte aanpak 2025’ aan de Tweede Kamer aangeboden door drie departementen. Hierin is gekozen voor vier themalijnen, waaronder de themalijn ‘Gebied’. Hierbij ligt de focus op onder meer het realiseren van een groenblauwe inrichting om schaduw en verkoeling te bieden. Wat zijn de belangrijkste uitdagingen in de ruimtelijke omgeving? TEKST: ING. FRANK DE GROOT BEELD: KENNISPORTAAL KLIMAATADAPTATIE, TENZIJ ANDERS VERMELD ‘Onze samenleving is minder gewend om stil te staan bij de risico’s die het warme weer met zich meebrengt. Als de zonnige dagen omslaan in aanhoudende hitte kan dit ook invloed hebben op de gezondheid van mensen’, lezen we in de aanbiedingsbrief bij de Hitte aanpak 2025. Ondertekenaars zijn Vincent Karremans, toenmalig staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport (SJPS), Mona Keijzer, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) en Barry Madlener, toenmalig minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Mensen die minder weerbaar zijn, ondervinden volgens de aanbieders van de brief doorgaans de meeste hinder van hitte. Denk hierbij aan chronisch zieken en ouderen. Daarnaast heeft hitte ook gevolgen voor bijvoorbeeld de arbeidsproductiviteit en leidt daarmee tevens tot economische schade. In de toekomst zal de frequentie en intensiteit van hitte naar verwachting verder toenemen. ‘Met deze aanpak maken we inzichtelijk wat onze drie departementen en maatschappelijke partners al doen in reactie op de gevolgen van toenemende hitte. We richten ons op concrete acties op de korte termijn die bijdragen aan een gezonde leefomgeving voor mensen in de gebouwde omgeving. Andere onderwerpen, zoals dierenwelzijn en infrastructuur vallen buiten de scope van deze aanpak.’ In dit artikel wordt een aantal kennisbronnen (cursief geschreven) genoemd. Kijk in het kader ‘Waar vind ik meer informatie?’ waar je die kennisbronnen kunt bekijken en downloaden. VIER THEMALIJNEN Specifiek voor gezondheid is het streven van de Hitte aanpak dat het aantal mensen dat door hitte vroegtijdig overlijdt met de helft te vermindert. Daarvoor is het noodzakelijk dat gemeenten weten wat er nodig is om tot een integrale aanpak van hitte te komen. Via de Landelijke Nota Volksgezondheid sturen de departementen erop dat in 2027 alle gemeenten in hun lokale gezondheidsnota’s aandacht besteden aan hitte en het aantal gemeenten met lokaal hitteplan is verdubbeld van de huidige 90 naar 180. In de Hitte aanpak is een onderverdeling gemaakt in vier themalijnen: • Themalijn ‘Gebied’. Hierin ligt de focus met name op het realiseren van een groenblauwe inrichting om schaduw en verkoeling te bieden. • Themalijn ’Gebouw’. Deze richt zich op het beperken van hitte in gebouwen. Daarom is het bij verduurzaming belangrijk te isoleren, ventileren en zonweren. • Themalijn ‘Gezondheid’. Hier ligt de nadruk op bewustwording en preventie. • Themalijn ‘Calamiteiten’. Deze richt zich voornamelijk op waarschuwingssystemen en het opstellen van protocollen. Met de invulling van de themalijn ‘Gebied’ en de verdere uitwerking van de aanpak samen met betrokken partijen, geeft de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening invulling aan de motie van het lid Kostic, die de regering verzoekt om in overleg met verschillende partijen een voorstel te doen om de inzet van groen maximaal te benutten voor een effectieve aanpak van hittestress. In dit artikel ligt de nadruk op deze themalijn. Voor de volledige inhoud verwijzen we naar de website waar de Hitte aanpak 2025 volledig is te downloaden. URGENTIE De Hitte aanpak 2025 gaat eerst in op de risico’s van hitte. Zo is de gemiddelde temperatuur in Nederland de afgelopen 30 jaar 1,1o Celsius gestegen. Het aantal tropische dagen is toegenomen van gemiddeld twee naar vijf dagen per jaar. Ook het aantal zomerse dagen is gestegen van 19 naar 28 dagen per jaar. De frequentie van het aantal hittegolven en de extremiteit van hittegolven neemt in de toekomst alleen maar verder toe. Tijdens hete dagen zien we grote gevolgen voor de samenleving en op individueel niveau. Denk hierbij aan een slechte nachtrust, slechtere gezondheid, teruglopende arbeidsproductiviteit, uitvallende machines en beweegbare bruggen die door uitzetting niet meer kunnen openen of sluiten. Daarnaast maakt vergrijzing de samenleving extra kwetsbaar voor hitte en aanvullend zorgen de verstedelijking en het stedelijk hitte-eiland effect ervoor dat we in versteende steden en dorpskernen steeds meer en langer hitte ervaren. Het temperatuurverschil met het omliggende gebied kan oplopen tot 7 of 8 graden Celsius! Vanuit de energie- en warmtetransitie zetten we in op isolatie van woningen. Dit heeft als effect dat woningen in de zomers lastiger koel te houden zijn wanneer warmte eenmaal is binnen getreden. Zeker in wijken met een lage sociaaleconomische status zien we woningen, gebouwen en bewoners die slecht bestand zijn tegen (aanhoudende) hitte. Die hitte kan ook leiden tot gezondheidsschade. Naast een hoger sterftecijfer kan iedereen ziek worden wanneer hitte vaker en langer voorkomt. Zomersmog door luchtverontreiniging in combinatie met verhoogde concentraties pollen vergroten de risico’s voor gezonde mensen. Effecten variëren van luchtwegklachten tot uitdroging en hitteberoerte. Een slechte nachtrust door warme nachten kan al deze effecten overdag weer vergroten. Naast hitte worden Nederlanders ook steeds meer blootgesteld aan UV-straling. Hierdoor komen huidkanker en bepaalde oogaandoeningen steeds vaker voor. Huidkanker is de meest voorkomende type kanker in Nederland. Blootstelling aan UV-straling zal door het ministerie van VWS worden opgepakt in de Samenhangende Preventiestrategie en is geen onderdeel van de Hitte aanpak. LEEFOMGEVING GROENER EN KOELER Binnen de Themalijn Gebied ligt de focus met name op het realiseren van een groenblauwe inrichting om schaduw en verkoeling te bieden. Er zijn volop schaduwplekken, watertappunten en weinig stenen. Er zijn open ruimten waar de wind vrij spel heeft om verkoeling te brengen en er is voldoende water en groen zodat verdamping tot verkoeling kan leiden. Lopen en fietsen kan grotendeels in de schaduw en ook ouderen kunnen zich rond hun woning in een prettig klimaat bewegen. Om de openbare ruimte hittebestendig in te richten is lokaal inzicht in kwetsbare plekken van belang. In het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) staan alle projecten en Foto: Frank de Groot. Binnen de Themalijn Gebied ligt de focus op het realiseren van een groenblauwe inrichting om schaduw en verkoeling te bieden. Er zijn volop schaduwplekken, watertappunten en weinig stenen. Foto: Kennisportaal Klimaatadaptatie. Lopen en fietsen kan grotendeels in de schaduw. Foto: GreenMax / VHG.
11 NUMMER 5 / SEPTEMBER 2025 INRICHTING OPENBARE RUIMTE Waar vind ik meer informatie? • Hitte aanpak 2025 downloaden: ga naar https://rijksoverheid.nl en vul in het zoekvak in ‘Hitte aanpak 2025’. • Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie: ga naar Kennisportaal Klimaatadaptatie, www. klimaatadaptatienederland.nl. Scroll op homepage naar beneden en kijk bij ‘Landelijke programma’s’. • Menukaart Hitte: ga naar Kennisportaal Klimaatadaptatie, www.klimaatadaptatienederland.nl. Vul in zoekvak in: ‘Menukaart Hitte’. • Maatlat groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving: ga naar Kennisportaal Klimaatadaptatie, www.klimaatadaptatienederland.nl. Scroll op homepage naar ‘Hulpmiddelen om klimaatadaptatie in praktijk te brengen’, en klik op ‘Maatlat’. • Groen in en om de stad: ga naar Kennisportaal Klimaatadaptatie, www.klimaatadaptatienederland.nl. Vul in zoekvak in: ‘Groen in en om de stad’. • Coolkit hittebestendige stad: ga naar Kennisportaal Klimaatadaptatie, www.klimaatadaptatienederland.nl. Vul in zoekvak in: ‘Coolkit’. • Gemeenten kunnen voor ondersteuning contact opnemen met de RVO-helpdesk via klimaatadaptatie@rvo.nl. Afhankelijk van de situatie kan RVO gratis of onder cofinanciering experts en adviseurs inzetten om op locatie ondersteuning te bieden. • Een aanpak voor de langere termijn wordt uitgewerkt in de nieuwe Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS’26) die het kabinet in 2026 zal uitbrengen. Kijk voor de huidige NAS op www.klimaatadaptatienederland.nl. maatregelen die ervoor gaan zorgen dat Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig is ingericht. In 2025 wordt binnen de aanpak van het DPRA een nieuwe ronde klimaatstresstesten door lokale overheden uitgevoerd, waarbij klimaatrisico’s voor het gemeentelijk gebied in kaart worden gebracht. Hitte is hier onderdeel van. Uit de stresstest en de daarop volgende risicodialoog komt hoe kwetsbaar een gebied is voor hitte en waar knelpunten ontstaan. Hierover kunnen lokale overheden in gesprek met betrokken stakeholders en vervolgens samen een uitvoeringsagenda opstellen. Voor hitte kan invulling worden gegeven aan de risicodialoog door gebruik te maken van de Menukaart Hitte, ontwikkeld door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). GROENBLAUWE INRICHTING Een hittebestendige openbare ruimte is volgens de Hitte aanpak goed te realiseren met een groenblauwe inrichting. Door de verdichting staat groen in de openbare ruimte onder druk. Daarom is het van belang om bij de (her)inrichting van de openbare ruimte en de (her)ontwikkeling van gebieden vooraf helder te hebben wat er nodig is. Het Rijk heeft hiervoor de Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving ontwikkeld. Deze bevat ontwerprichtlijnen om rekening te houden met onder andere hitte. Daarnaast biedt de Handreiking Groen in en om de Stad handvatten en richtlijnen. Via de campagne ‘Een groener Nederland begint in je eigen tuin’ (NK Tegelwippen, Week van de Groene Tuin en Maand van het Vergeten Plantseizoen) worden inwoners via hun gemeenten gestimuleerd om hun leefomgeving groener te maken. Door bewustwordingscampagnes worden ook inwoners bewust gemaakt dat een groene omgeving verkoelend werkt en een comfortabele leefomgeving biedt. WAT DOEN MAATSCHAPPELIJKE PARTNERS AL? Naast de (decentrale) overheden zijn maatschappelijk partners en particulieren aan de slag met het vergroenen van de leefomgeving. Ook bedrijventerreinen zijn aan de slag. In de Werklandschappen van de toekomst (www.werklandschappen.nl) wordt geïnnoveerd om bedrijventerreinen te vergroenen en klimaatrobuust in te richten. Dit gebeurt samen met een consortium van ruim dertig partijen, bestaande uit ondernemers, onderzoeks- en onderwijsinstellingen, overheden en (maatschappelijke) organisaties. Er is een toolbox beschikbaar met een stappenplan. Daarnaast geeft het consortium inzicht in opgedane kennis en deelt handvatten en instrumenten om het bedrijventerrein te transformeren naar een werklandschap. Gebiedsinrichting van bestaande wijken kent andere uitdagingen dan inrichting van nieuwbouw. Ieder wijktype kent eigen uitdagingen. Er is door de Hogeschool van Amsterdam een coolkit ontwikkeld waar richtlijnen, ook per wijktype, staan beschreven. Deze coolkit geeft advies over de optimale inrichting van de buitenruimte. Daarnaast doet de Hogeschool van Amsterdam onderzoek naar het effect van langdurige hitte. Mensen slapen daardoor slecht en dat leidt tot negatieve effecten op de gezondheid, arbeidsproductiviteit en leefbaarheid. Er wordt onderzocht welke ruimtelijke factoren invloed hebben op nachthitte en welke fysieke maatregelen de stad en woningen helpen om de problemen te beperken. WAAR KUNNEN WE MEE AAN DE SLAG? Bij de inrichting van een gebied zijn er dus richtlijnen beschikbaar die bijdragen aan een verkoelende werking van het gebied. Er is echter (nog) weinig informatie over de effectiviteit van de inrichtingsmaatregelen. Zo is bekend dat kleine bomen minder schaduw en verkoeling leveren dan grotere bomen, maar is er onvoldoende kennis over welke boomsoorten goed hittewerend werken. Daarnaast is er beperkt inzicht in ideale loopafstanden, wat betreft de toegankelijkheid van de koele plekken. Door te monitoren en te meten wordt de kennis hierover vergroot en kunnen er effectievere keuzes worden gemaakt. Door met deze kennis vervolgens in te zetten op uniforme standaarden kan een hittebestendige gebiedsinrichting in de toekomst worden gerealiseerd. Wat betreft een hittebestendige gebiedsinrichting is de opgave voor de bestaande wijken van een andere omvang dan voor nieuwe gebieden. Voor bestaande gebieden is het kansrijk om de inrichting te koppelen aan de energietransitie. Er wordt in wijken gezocht naar warmteoplossingen, bijvoorbeeld een warmtenet. Straten worden opnieuw ingericht, wat een kans biedt om de buurt ook gelijk hittebestendig in te richten. Door de ontwrichtende impact op de samenleving heeft hitte ook financieel economische gevolgen. Denk aan (gezondheids-)schade door hittestress. Het is goed om te verkennen of de financiële sector kan bijdragen aan het hittebestendig maken van gebieden en gebouwen, bijvoorbeeld door financiering specifiek voor hittemaatregelen bij (grote) vastgoedprojecten. Dezelfde impuls wordt onderzocht voor zorgverzekeraars die gebaat zijn bij de inrichting van een gezonde en toegankelijke leefomgeving. Door tot slot het breed en actief te communiceren met maatschappelijke partijen van een afgestemde boodschap, weten mensen wat ze zelf kunnen doen om gezond te blijven bij hitte. OVERIGE THEMALIJNEN IN HET KORT Bij de Themalijn Gebouw ligt de focus op een hittebestendige woning in een hittebestendige omgeving. Woningen zijn goed geïsoleerd en kunnen goed ventileren. Woningen zijn zo vormgegeven dat zoninval in de zomer zoveel mogelijk wordt voorkomen en hebben goede inbraakbestendige ramen om ook ‘s nachts veilig te ventileren. De inzet is om zoveel mogelijk aircogebruik te voorkomen door opwarming van de woning te vermijden en vormen van passieve koeling toe te passen. Mensen met een (gemeenschappelijke) tuin hebben voldoende schaduwmogelijkheden en groen dat zorgt voor verkoeling. Specifiek levensloopbestendige woningen en gebouwen voor minder weerbaren hebben extra aandacht voor wat betreft hittebestendige inrichting. Bij de Themalijn Gezondheid is het streven om door de hittebestendige inrichting van de omgeving en de gebouwen de effecten van hitte op de gezondheid te beperken. Sinds 2007 kennen we in Nederland het Nationaal Hitteplan, opgesteld door het RIVM. Het Nationaal Hitteplan is een landelijk waarschuwingssysteem tijdens hitte. De waarschuwingen zijn afgestemd op de systematiek van het KNMI voor extreem weer. Tijdens een code geel situatie gelden waarschuwingen voor kwetsbare groepen en bij code oranje wordt iedereen gewaarschuwd voor de impact van de hitte. Vanaf 2026 wordt communiceren over hitte duidelijker door in het Hitteplan de term hittekracht te gebruiken. Net als met windkracht geeft hittekracht met een getal op een schaal van 1 tot 10 de intensiteit aan tijdens een hitte periode. Hierbij wordt rekening gehouden met de factoren temperatuur, luchtvochtigheid, stralingswarmte en wind. Bij de Themalijn Calamiteiten gaat het erom dat we een crisis op tijd zien aankomen en voldoende zijn gewaarschuwd voor een hittegolf. Alle (lokale) overheden, hulpdiensten en zorgverleners weten goed wat er van hen verwacht wordt en waar ze moeten helpen. Via de campagne ‘Een groener Nederland begint in je eigen tuin’ (NK Tegelwippen, Week van de Groene Tuin en Maand van het Vergeten Plantseizoen) worden inwoners via hun gemeenten gestimuleerd om hun leefomgeving groener te maken. Foto: Kennisportaal Klimaatadaptatie. Foto: Kennisportaal Klimaatadaptatie. Als straten opnieuw worden ingericht, dan biedt dit gelijk een kans om de buurt hittebestendig in te richten. Foto: Sipke Terpstra / Lageschaar Vaste Planten. advertentie
www.gwwtotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=