S-HDD: boren van leidingen vlak onder maaiveld Pag. 11 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.GWWTOTAAL.NL NUMMER 6 | JAARGANG 16 | OKTOBER 2025 HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND THEMA ONDERGRONDSE INFRA ONDERGRONDSE INFRA Ondergrondse infra gevoelig voor klimaatverandering 9 ONDERGRONDSE INFRA Off-grid met wijkgebonden energienetwerk 14 GROEN Praktische tips voor gezonde, waardevolle bomen 20 BETONPLATEN KEERWANDEN T : +31 (0)528 28 70 07 info@zwaagstrabeton.nl www.zwaagstrabeton.nl NU MAILEN: BINNEN 24 UUR EEN COMPLETE OFFERTE! GOTEN SPECIALS Jouw veiligheid staat voorop Voorkom ongelukken Meer weten? Scan de QR-code TIJDELIJKE BRUGGEN Jansonbridging.nl m o d u l a i r e o p l o s s i n g e n www.bredenoord.com Duurzame mobiele energieoplossingen Ahlmann Nederland 073 599 7755 info@ahlmann.nl STERKER COMPACTER VEELZIJDIGER
rbauction.nl Geef uw eindejaar een boost Benelux veiling 26 & 27 november Koop en verkoop met Ritchie Bros. en begin 2026 goed! Highlights uit de veiling: 2015 Hitachi ZX250LC-5B 2024 TZCO TZ60 (ongebruikt) 2018 Wacker Neuson DT15 2025 JCB 3DX 4x4 (ongebruikt) 2020 JLG 4017RS 2025 Tata Hitachi ZX140H-GI (ongebruikt)
3 NUMMER 6 / OKTOBER 2025 Ondergronds Het thema van deze uitgave is Ondergrondse Infra, maar Ondergrondse Innovatie zou ook prima zijn geweest. Er wordt flink geïnnoveerd onder maaiveld, maar we zien er weinig van terug. Wel eens van Shallow HDD gehoord? Op het NSTT No-Dig Event 2025 (8 en 9 oktober) werd dit toegelicht door Deltares en Ditch Witch. S-HDD is een nieuwe techniek die het mogelijk maakt om vlak onder maaiveld sleufloos te boren, zonder dat er verzakkingen optreden of een blow-out. Nu zijn we nog aangewezen op Horizontal Directional Drilling (HDD), waarmee leidingen in een boorgat worden aangelegd onder droge en natte infrastructuur, natuur of bebouwing. De techniek is echter alleen geschikt voor aanleg op grote diepte: meestal meer dan 10 meter onder maaiveld. Door de diepe ligging moeten de leidingen sterker worden uitgevoerd en is de leiding niet goed toegankelijk voor toekomstige uitbreidingen, onderhoud en reparaties. Met S-HDD blijft de leiding bereikbaar. Wel zo handig! In deze GWW Totaal uitgebreid aandacht voor deze nieuwe techniek. Off-grid energienetwerk Innovatief is ook het off-grid energienetwerk ‘Microgrid-ST’. Dit netwerk is ontwikkeld binnen Four Energy. Dit is een duurzame energieleverancier, gespecialiseerd in slimme energiesystemen. Wat is er innovatief? Bijna alle off-grid energiesystemen gaan uit van één systeemoplossing, zoals zonne-energie, bodemwarmte, restwarmte of warmtekrachtkoppeling. Een populaire oplossing is bijvoorbeeld de combinatie van PV-panelen en batterijen. Maar dan kom je de winter al niet door. Daarom is Microgrid-ST een off-grid energiesysteem op basis van meerdere energiebronnen. Het microgrid levert in een eigen netwerk zowel elektriciteit als warmte. Het systeem bestaat onder meer uit PV-panelen op de daken van de woningen, die stroom leveren aan een batterij in een centraal opgestelde techniekopstelling. Daar bevinden zich tevens een mini-stroomgenerator (WKK) met brandstofopslagtank als noodstroomvoorziening en lucht- en bodemwarmtepompen. In de woningen komt een water gevoede warmtepompboiler en vloerverwarming. Ik had hierover een uitgebreid gesprek met Coos Schouten, van Schouten Installatietechniek, één van de ontwikkelaars. Kortom: er is genoeg te beleven onder de grond! INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 12 18 advertenties 05 Actueel Duurzamere en stillere asfaltlaag 07 Actueel In de Spotlight: De Passerelle 07 Actueel Rijkswaterstaat zoekt biobased straat- en wegmeubilair THEMA ONDERGRONDSE INFRA 09 Ondergrondse Infra Ondergrondse infra gevoelig voor klimaatverandering 11 Ondergrondse Infra S-HDD: boren leidingen vlak onder maaiveld 12 Ondergrondse Infra Veilig werken aan ondergrondse netwerken 14 Ondergrondse Infra Off-grid met wijkgebonden energienetwerk 17 Ondergrondse Infra Nieuws EN VERDER 18 Groen The Greenlabel Institute veelbelovend van start 20 Groen Praktische tips voor gezonde en waardevolle bomen 21 Groen Nieuws 24 Materieel Nieuws 33 Ondernemen Aanbesteden & Aannemen 34 MKB INFRA “We houden van complexe uitdagingen” 38 Productnieuws Productnieuws GWW-sector rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra ng Equipment Industrial Manufacturing Maintenance and Repair Services Next Generation Automated Lu tem Accessories Specialty Products Industry Specific Solutions System Design and Engineering Custom desig Construction and Heavy Equipment Agricultural Machinery Mining Equipment Industrial Manufacturing Ma rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra ng Equipment Industrial Manufacturing Maintenance and Repair Services Next Generation Automated Lu tem Accessories Specialty Products Industry Specific Solutions System Design and Engineering Custom desig Construction and Heavy Equipment Agricultural Machinery Mining Equipment Industrial Manufacturing Ma rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra ng Equipment Industrial Manufacturing Maintenance and Repair Services Next Generation Automated Lu tem Accessories Specialty Products Industry Specific Solutions System Design and Engineering Custom desig Construction and Heavy Equipment Agricultural Machinery Mining Equipment Industrial Manufacturing Ma rication Systems Lubrication System Components Lubrication System Accessories Specialty Products Indust ease and Lubricants Installation Tools Transportation and Trucking Construction and Heavy Equipment Agric rvices Next Generation Automated Lubrication Automatic Lubrication Systems Lubrication System Compon m Design and Engineering Custom design and Engineering Grease and Lubricants Installation Tools Tra WELK SMEERSYSTEEM KIEST U? saleseurope@lubecore.com +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW (0)592 37 27 19 @middelbos.nl w.middelbos.nl rt en Groothandel en EZOEK ONZE BSHOP
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 4 SAINT-GOBAIN PAM EN DUNEA REALISEREN PILOTPROJECT VOOR DUURZAME INFRASTRUCTUUR EN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN (MVO) Duurzaamste drinkwatertransportleiding van Nederland aangelegd In het Zuid-Hollandse Zevenhuizen is deze zomer een belangrijke stap gezet richting een duurzamere transportleiding. Een aannemer heeft in opdracht van Dunea buizen van nodulair gietijzer in de grond aangebracht. Dit gebeurde in nauwe samenwerking met Saint-Gobain PAM, en resulteerde in een drinkwatertransportleiding met een aanzienlijk lagere CO2-uitstoot dan bij vergelijkbare projecten. Het betreft een pilotproject waarin innovatieve productietechnieken, circulair materiaalgebruik en duurzame logistiek zijn samengebracht binnen een bredere strategie voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), met als doel de ecologische voetafdruk van waterinfrastructuur drastisch te verlagen. INNOVATIEVE MATERIALEN EN PRODUCTIE Voor het project leverde Saint-Gobain PAM 840 meter nodulair gietijzeren drinkwaterleiding met een diameter van DN500 mm, geproduceerd uit 100% secundaire materialen zoals gerecycled metaal en restmateriaal uit eerdere gietprocessen. De buizen zijn vervaardigd in een elektrische oven op basis van hernieuwbare energie (PPA en BPA), waarmee de directe en indirecte CO2-uitstoot tijdens de productie met 60% is verlaagd ten opzichte van traditionele hoogovens. In totaal werd zo’n 140 ton CO2-uitstoot vermeden. DUURZAAM TRANSPORT EN VOLLEDIGE TRACEERBAARHEID Ook het transport is in dit project verduurzaamd: de buizen zijn per HVO-biofueltruck van de fabriek in Pont-à-Mousson (Frankrijk) naar Zevenhuizen vervoerd. Deze maatregel zorgde voor een additionele CO2-reductie van 83% ten opzichte van conventioneel dieselvervoer. Een ander opvallend element is de volledige traceerbaarheid van de buizen. Via het PAM Track-platform zijn alle 140 buizen voorzien van QR-codes, waardoor de locatie en technische specificaties van elke buis tijdens transport, opslag en installatie inzichtelijk blijven voor Dunea. Deze datagedreven aanpak ondersteunt een efficiënter en toekomstbestendig assetmanagement. EEN BEWUSTE KEUZE VOOR DUURZAAMHEID De aanleiding voor het project was de noodzakelijke verplaatsing van een bestaande transportleiding in het ontwikkelgebied Swanladriehoek, waar circa 200 woningen en sportvoorzieningen worden gerealiseerd. “In plaats van de leiding alleen te verleggen, hebben we bewust gekozen voor volledige vervanging met een duurzame oplossing,” aldus projectmanager Paul Kivit van Dunea. “Zo combineren we onze proactieve vervangingsstrategie met de wens van de gemeente Zuidplas én nemen we verantwoordelijkheid in de klimaatopgave. Het uitvoeren van dergelijke buis is best een stap geweest. Drinkwaterkwaliteit heeft namelijk voor ons de hoogste prioriteit en dat is gelukt. Ik ben trots dat we tot concreet resultaat gekomen zijn in dit pilotproject. In de toekomst, wil ik samen met de markt, tot verdere ontwikkelingen en innovaties komen.” GECERTIFICEERDE MILIEUPRESTATIES De milieuwinst van het project is uitvoerig in kaart gebracht via een Levenscyclusanalyse (LCA) conform ISO 14040/44 en EN15804+A2. Onafhankelijke certificering door Bureau Veritas en het International EPD System bevestigen de herkomst van de gebruikte materialen, de inzet van groene energie, en de conformiteit met de EN 545norm voor gietijzeren leidingsystemen. OP WEG NAAR DE STANDAARD Met dit pilotproject zetten Saint-Gobain PAM en Dunea samen een nieuwe standaard neer voor duurzame nodulair gietijzeren drinkwatertransportleidingen. “Onze ambitie is om met concrete innovaties bij te dragen aan de ecologische transitie van netwerken, zonder concessies te doen aan kwaliteit of leveringszekerheid,” stelt een woordvoerder van Saint-Gobain PAM Nederland. “Dit project bewijst dat het kan en laat zien hoe MVO-principes in de praktijk tot tastbare resultaten leiden.” OVER SAINT-GOBAIN PAM PAM, onderdeel van de Saint-Gobain-groep, is Europees marktleider in nodulair gietijzeren leidingsystemen voor watertransport. Het bedrijf levert wereldwijd innovatieve en duurzame oplossingen voor lokale overheden, industrie, energie en infrastructuur. OVER DUNEA Dunea is één van de tien maatschappelijke bedrijven in Nederland die drinkwater produceren en leveren aan huishoudens en bedrijven. Elk jaar levert het bedrijf ongeveer 80 miljoen liter water aan bijna 1,4 miljoen inwoners in zeer stedelijk gebied. Saint-Gobain Pam www.pamline.nl
5 NUMMER 6 / OKTOBER 2025 ACTUEEL advertenties .EU Inzaaien taluds met erosie werende mulch verkoop@pionkunststoffen.nl ☎ 033 253 8630 Bestaande netwerken beschermen? Deelbaar, herbruikbaar en 100% gerecycled: SmartClick J.Withag: + 31 6 247643 53 j.withag@adler-arbeitsmaschinen.nl www.adler-arbeitsmaschinen.nl Boorwagen B-Serie voor geotechnische en sondeerboringen Laag eigen gewicht Wendbaar en smal Goede off-road capaciteiten 1 m & poedercoating DE GROENE SECTOR VAKBEURS 2026: Inspiratie, innovatie en ontmoeting in het groen Op 13, 14 en 15 januari 2026 vindt de 26e editie van De Groene Sector Vakbeurs plaats in Evenementenhal Hardenberg. De driedaagse vakbeurs is al ruim 25 jaar dé ontmoetingsplek voor professionals in de groensector. Hoveniers, groenvoorzieners, ontwerpers, beleidsmakers en leveranciers krijgen hier een compleet overzicht van producten, diensten en innovaties om hun werk slimmer, duurzamer en creatiever te maken. De beurs wordt traditioneel geopend met de Koninklijke VHG Nieuwjaarsbijeenkomst op dinsdag 13 januari. Dit jaar is Jacco Vonhof, voorzitter van MKB-Nederland en ondernemer, de spreker. Hij deelt zijn visie op ondernemerschap en samenwerking en benadrukt de belangrijke rol die groenprofessionals vervullen. Op woensdag 14 januari verzorgt NWST een inhoudelijk programma rond ‘Grip op het hoveniersvak’, met thema’s als AI en investeren in personeel. Donderdag 15 januari staat volledig in het teken van verdieping, met een programma van Koninklijke VHG in samenwerking met Easyfairs. Onderwerpen als klimaatadaptatie, natuurinclusief bouwen, vergroening van de leefomgeving en vakmanschap komen uitgebreid aan bod. Duurzamere en stillere asfaltdeklaag dankzij vezels De werkzaamheden aan de A10 Oost tussen Watergraafsmeer en Amstel zijn bijna afgerond. Naast het vervangen van voegen en vangrails kreeg de snelweg ook een volledig nieuwe asfaltlaag. Die is anders dan gebruikelijk: het betreft een innovatief mengsel met vezels in plaats van polymeren. De A10 Oost krijgt een deklaag die niet alleen stiller en comfortabeler is, maar ook schoner en beter herbruikbaar. Foto: Rijkswaterstaat. “Asfalt bestaat uit zand, vulstoffen en steentjes die samen met bitumen, het zwarte olieachtige bindmiddel, een stevig en stabiel wegdek vormen. Om die lijm in fijne ZOAB-mengsels sterker te maken, werd jarenlang polymeerbitumen toegevoegd. Dat gaf wel extra stabiliteit, maar bemoeilijkte hergebruik en zorgde voor meer uitstoot door de hoge verwerkingstemperaturen. Het nieuwe ZOAB-mengsel vervangt polymeren Met meer dan 300 exposanten biedt de beurs live demonstraties, inspirerende kennissessies en volop netwerkmogelijkheden. Noteer 13, 14 en 15 januari 2026 alvast in uw agenda en ontdek wat de groene sector te bieden heeft. door acrylvezels”, aldus Marco Oosterveld van BAM. Marco Oosterveld geeft leiding aan een team van kenniswerkers bij BAM Infra Nederland. Zij ondersteunen overal waar ingewikkelde wegbouwkundige producten, technieken of projecten spelen. De samenwerking met Rijkswaterstaat noemt Oosterveld intensief en gelijkwaardig: “We zijn natuurlijk opdrachtnemer, maar de relatie voelt vaak meer als een partnerschap. Rijkswaterstaat is voor ons een van de belangrijkste klanten, en hun technische kennisniveau maakt dat we echt inhoudelijke gesprekken kunnen voeren. Dat helpt enorm om samen stappen te zetten in de verduurzaming van asfalt.” VEZELS IN PLAATS VAN POLYMEREN Oosterveld over de werking van de acrylvezels: “Deze vezels werken als wapening: ze verouderen niet, verlengen de levensduur en versterken het asfalt. Ze worden ook toegepast in vliegtuigen en raceauto’s en zijn voor de wegenbouw versneden tot haartjes van 3,2 mm. Daardoor kan het mengsel met standaard bitumen worden gemaakt bij lagere temperaturen. Dat bespaart energie en maakt hergebruik eenvoudiger. Een belangrijke stap richting een circulaire asfaltketen.” De toepassing van dit nieuwe mengsel op de A10 komt volgens hem niet uit de lucht vallen: “We hebben het vezelmengsel de afgelopen jaren al gebruikt op de A4, A15, A18, A59 en recent op de Gooiseweg. Nieuw is dat we de vezel nu toepassen in de toplaag van tweelaags ZOAB met een fijnere korrel van 5 mm. Dat zorgt voor een gladder oppervlak, minder bandengeluid en dus een stiller wegdek. Een duidelijke verbetering voor omwonenden.” METINGEN Om de effecten goed te meten, worden er diverse testen en luchtmetingen gedaan. Oosterveld: “Zo kunnen we uitstoot en prestaties direct vergelijken met het oude mengsel. Rijkswaterstaat gaat de weg de komende jaren intensief monitoren op geluidsreductie, stroefheid en levensduur. We verwachten bovendien dat dit nieuwe mengsel minder belastend is voor onze medewerkers. Hun gezondheid staat voorop.” De metingen passen binnen een bredere ambitie van BAM Infra Nederland: “Duurzaamheid is voor ons geen project, maar een opdracht, verankerd in onze kernwaarden. Alles wat we nu bouwen moet over vijftien jaar opnieuw kunnen worden verwerkt in de asfaltcentrale. Daarom zetten we al vandaag in op materialen die geschikt zijn voor hergebruik bij lagere temperaturen. Alleen zo maken we de weg vrij voor een volledig circulaire asfaltketen.” “Traditioneel verhitten we asfalt met enorme hoeveelheden aardgas. Door de productietemperatuur te verlagen besparen we energie en komt een toekomst met elektrische asfaltcentrales dichterbij. Daarmee reduceren we CO2-uitstoot en maken we de hele keten stap voor stap schoner.” Oosterveld concludeert: “Als we alleen zouden doen wat vijftien jaar geleden is bewezen, zouden we nooit vooruitkomen. Het kost tijd om nieuwe technieken volwassen te maken, maar door projecten zoals hier op de A10 kunnen we die stap versnellen.” Marco Oosterveld, BAM Infra Nederland: “Met dit soort innovaties verduurzamen we niet alleen de weg, maar de hele asfaltketen.” Foto: Rijkswaterstaat.
Veiligheid en vakkennis onder één dak Met trots presenteert Fedu-Opleidingen haar splinternieuwe opleidingscentrum! Meer dan 30 jaar praktijkervaring in de elektrotechniek wordt hier omgezet in krachtige en praktijkgerichte trainingen. Wij richten ons op maatwerk bedrijfstrainingen voor veilig werken in elektrische installaties binnen de energievoorziening en infrastructuur. Wij leiden op volgens de Stipel Certificatieschema’s in diverse domeinen en begeleiden u stap voor stap naar een succesvol Stipel-examen. Ook VCA-cursussen bij Fedu-Opleidingen Veiligheid staat bij ons centraal. Daarom bieden wij ook VCA-cursussen aan, zodat medewerkers beschikken over de juiste kennis en certificering om veilig te kunnen werken. Van VCA Basis tot VCA VOL: bij ons bent u aan het juiste adres. Gericht op de energietransitie De energietransitie vraagt om goed opgeleide vakmensen. Fedu-Opleidingen ondersteunt deze transitie door opleidingen aan te bieden die precies aansluiten op het werkveld. Wij voorzien vakbekwame medewerkers van de benodigde kennis en vaardigheden om Nederland klaar te maken voor de toekomst. Onze trainingen zijn afgestemd op de praktijk en volgen de geldende normen en richtlijnen, zoals: BEI BLS Laagspanning BEI BHS Hoogspanning NEN 3140 Laagspanning NEN 3840 Hoogspanning SCIOS Scope Scope 8 - 10 VCA Basis en Vol Nieuw opleidingscentrum Fedu-Opleidingen ONTDEK ONS COMPLETE ASSORTIMENT SMEERVETTEN ONTDEK DE KRACHT VAN DE Q11 XTREME DUTY GREASE EP 2 EN COMPOUND OGL GREASE EP 0/1 MAXIMALE BESCHERMING MINIMALE ZORGEN Hoog visceuze smeerfilm waardoor bestand tegen extreme (schok)belasting. Transparante smeerfilm biedt eenvoudige inspectie en onderhoud. Zeer lage frictie bij hoge belasting wat resulteert in verlaging van bedrijfstemperatuur en verlenging van levensduur van de componenten.
7 NUMMER 6 / OKTOBER 2025 ACTUEEL IN DE SPOTLIGHT De Passerelle: een park op niveau Waarschijnlijk is de opening van de iconische Passerelle (Frans voor voetgangersbrug) je niet ontgaan. Deze duurzame houten brug van 130 meter lang, 10 meter breed en 7 meter hoog verbindt het station van Zwolle met de binnenstad. Maar, het is meer dan alleen een brug. Het is een park op hoogte om te forenzen of te verblijven. De brug wordt gekenmerkt door organische vormen en natuurlijke materialen. GROENE INRICHTING Een groene inrichting van de brug was een duidelijke wens van de bewoners van Zwolle, en dat is gelukt! Planten, struiken en bomen brengen de brug tot leven. Maar wat is een groene brug zonder water? Daarom tref je midden op de brug een prachtig waterornament van Rots Maatwerk BV waar het water als een bron ontspringt. Vanaf dit ornament stroomt het water over de brug door, in kleur gecoate, watergoten van ACO. Ze doen het meest denken aan een kabbelend beekje met cascades en watervalletjes. Deze zicht- en hoorbare waterloop zorgt voor een levendig en verkoelend effect. MAATWERK ACO maakte deze beeldbepalende Urban Design goot op maat. Geen onderdeel is hetzelfde. Dat is de creërende kracht van ACO. ACO. we care for water ACO BV WWW.ACO.NL Rijkswaterstaat zoekt biobased straat- en wegmeubilair Rijkswaterstaat daagt ondernemers uit om duurzame alternatieven te ontwikkelen voor straat- en wegmeubilair. Het gaat om producten als lichtmasten, hectometerpaaltjes, kabelgoten, picknickbanken en verkeersborden. De beste inzendingen ontvangen cofinanciering om hun prototype te bouwen en te plaatsen op de testlocatie van Rijkswaterstaat: InnovA58. Rijkswaterstaat is op zoek naar duurzaam straat- en wegmeubilair dat net zo goed functioneert, even lang meegaat als huidige producten en slim ontworpen is. Denk daarbij aan een modulair systeem waarbij je losse onderdelen kunt uitwisselen en na hun eerste gebruik opnieuw kunt inzetten. Innovatieve ondernemers worden aangemoedigd gebruik te maken van lokaal geproduceerde grondstoffen. Op het terrein van Hoeve Nieuw Zwanenburg (living lab waar Rijkswaterstaat meewerkt aan circulaire ontwikkelingen) groeien gewassen zoals vezelhennep en olifantsgras. Deze gewassen zijn geschikt voor sterke, duurzame materialen. VOOR WELK STRAAT- EN WEGMEUBILAIR? Straat- en wegmeubilair waar Rijkswaterstaat een oplossing voor zoekt: • Lichtmasten (4-10 meter hoog) die botsvriendelijk zijn. • Hectometerpaaltjes die 40 jaar meegaan en goed zichtbaar blijven. • Kabelgoten die robuust en onderhoudsarm zijn. • Picknickbankjes die gebruiksvriendelijk en hufterproof zijn. • Bebording die volledig circulair is en goed zichtbaar. MATERIAALEISEN • 100% biobased heeft de voorkeur boven biocomposiet met fossiele componenten. • Meerdere levenscycli - materialen die hoogwaardig hergebruikt kunnen worden. • Zo lokaal mogelijk geproduceerd voor korte ketens. • Bij voorkeur Nederlandse gewassen zoals vezelhennep of olifantsgras die worden geteeld bij Hoeve Nieuw Zwanenburg. KANS OP LANDELIJKE TOEPASSING Drie deelnemers maken kans op een opdracht van maximaal € 25.000,- voor de ontwikkeling van hun prototype. Naast cofinanciering en toegang tot grondstoffen biedt Rijkswaterstaat begeleiding van experts en plaatsing van het prototype op de unieke testlocatie van Rijkswaterstaat in Noord-Brabant: InnovA58. Bovendien maken succesvolle ontwerpen kans op landelijke toepassingen in de grond-, weg- en waterbouwsector. DOE MEE VOOR 24 NOVEMBER Innovatieve ondernemers kunnen hun voorstel indienen tot maandag 24 november 2025 17.00 uur. Uiterlijk vrijdag 19 december 2025 maakt Rijkswaterstaat de winnaars (maximaal drie) bekend. In 2026 gaan de geselecteerde ondernemers aan de slag met de ontwikkeling van het prototype en wordt het prototype geplaatst op InnovA58. Meer informatie en aanmelden via Biobased straat- en wegmeubilair | Starthubs: https://starthubs.co/nl/rws/biobased-straat-en-wegmeubilair/brief. INNOVA58 Aan de A58 bij parkeerplaats Kloosters, tussen Oirschot en Best, heeft Rijkswaterstaat testlocatie InnovA58. Hier test zij innovaties op het gebied van infrastructuur en een duurzame leefomgeving. Rijkswaterstaat doet dat vanuit haar ambitie om in 2030 volledig klimaatneutraal en circulair te werken. Om dat doel te bereiken werkt ze samen met marktpartners, provincie, gemeenten, waterschappen en kennisinstituten. Deze challenge is een initiatief van Rijkswaterstaat, Hoeve Nieuw Zwanenburg en Building Balance. Building Balance is de uitvoeringsorganisatie van de Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB). Gezocht: biobased straat- en wegmeubilair.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 8 PAM – WAAR WATER EN CIRCULARITEIT SAMENKOMEN Gerecycled vandaag, duurzaam voor morgen, recyclebaar voor altijd • Circulaire leidingsystemen van nodulair gietijzer, gemaakt uit secundaire grondstoffen voor oneindig hergebruik • Robuust, betrouwbaar en ontworpen voor een lange levensduur • Lage CO2-uitstoot door efficiënte en onderhoudsvrije oplossingen • Ondersteunt duurzaam waterbeheer, nu en in de toekomst • PAM: waar duurzaamheid geen keuze is, maar standaard Saint-Gobain PAM Nederland Markerkant 10-17 1316 AB Almere T: +31 (0) 36 533 33 44 E: Pamnederland@Saint-Gobain.com
9 NUMMER 6 / OKTOBER 2025 ONDERGRONDSE INFRA Ook ondergrondse infra gevoelig voor klimaatverandering Ondergrondse leidingen zijn onmisbaar, maar blijken gevoeliger voor klimaatschade dan gedacht, zoals wateroverlast en bomen die omwaaien. Onderin beeld is een gebroken buisleiding te zien. Foto: Bert van Dijk. Ondergrondse buisleidingen zijn niet meer weg te denken uit Nederland. Ze vormen een duurzame oplossing voor transport van gas en water, maar bijvoorbeeld ook CO2. Ondanks hun ondergrondse ligging blijken ze echter toch niet gevrijwaard van de gevolgen van klimaatverandering, zoals buien, hitte, droogte en overstromingen. Het Kennisportaal Klimaatadaptatie heeft de gevolgen van klimaatveranderingen voor de ondergrondse infrastructuur in kaart gebracht. Ook worden aanbevelingen gedaan om deze schades te voorkomen. Het Kennisportaal Klimaatadaptatie wordt beheerd en onderhouden door stichting CAS (Climate Adaptation Services), in opdracht van en in samenwerking met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. SCHADE DOOR BUIEN Door klimaatverandering neemt de kans toe op extreme buien met vaak ook meer bliksem en zware windstoten. Zulke extreme buien kunnen leiden tot wateroverlast. Elektrische onderdelen zoals sensoren in het ondergronds leidingennetwerk zijn het meest kwetsbaar voor wateroverlast. Bij wateroverlast kunnen elektrische onderdelen in het water komen te staan, wat tot kortsluiting en corrosie leidt. In bijzondere situaties kan bij wateroverlast het water zo snel stromen dat grond wegspoelt en kabels en leidingen bloot komen te liggen. Dit zal echter eerder gebeuren na een dijkdoorbraak dan door hevige buien. Daarnaast kunnen zware stormen of windstoten storingen veroorzaken doordat boomwortels in beweging komen of bomen omvallen. Die kunnen bijvoorbeeld gasleidingen en elektrische leidingen meetrekken. Wanneer de grond verzadigd is met regenwater kan de schade nog groter worden. Schade aan cruciale elektrische onderdelen kan worden voorkomen door een drempel aan te leggen, installaties hoger te plaatsen of onderdelen waterdicht te maken. SCHADE DOOR HITTE Hogere temperaturen hebben vooral effect op bovengrondse leidingen. Niettemin is ook de ondergrond gevoelig voor opwarming. Mogelijke schade hangt af van wat er door de leidingen stroomt. Bij buisleidingen die petrochemische producten vervoeren, kan de temperatuur in sommige gevallen een grote invloed hebben en problemen veroorzaken. Maar ook voor drinkwaterbedrijven is hitte de laatste jaren een belangrijk thema geworden. Dit geldt met name door de extra opwarming in stedelijke gebieden door zoninstraling op verharde oppervlakken. Water uit de kraan mag niet warmer zijn dan 25 °C, maar er zijn al drinkwatertemperaturen gemeten van 27 °C in distributieleidingen, die nog voor de huisaansluitingen zitten. Daarnaast blijkt uit onderzoek van KWR (Water Research Institute) dat temperatuur een rol speelt bij het aantal storingen aan leidingen van asbestcement (AC), gietijzer en staal met een kleine doorsnede. Bij hoge temperaturen stijgt het piekverbruik flink. Dat leidt tot verschillen in waterdruk tussen de leidingen. Grote drukverschillen leiden tot een kleine toename van mechanische spanningen en die kunnen mogelijk voor schade zorgen aan verzwakte leidingen. Hoe dieper een leiding ligt, des te minder temperatuurverschillen er zijn. Nieuwe leidingen voor producten die gevoelig zijn voor temperatuurverschillen, moeten daarom zo diep mogelijk worden gelegd. Ook moet afstand worden bewaard tot leidingen die warmte kunnen afgeven, zoals leidingen van een warmtenet. Asbestcement-leidingen kunnen het beste worden vervangen, adviseert KWR. SCHADE DOOR DROOGTE Leidingen kunnen meestal beter onder het grondwater liggen dan erboven. Maar door toenemende droogte kan de grondwaterstand dalen waardoor leidingen boven grondwaterniveau komen te liggen. Daardoor is er meer kans op corrosie van ondiep gelegen leidingen. Vooral bij oudere buisleidingen met een bitumencoating is uitdroging een aandachtspunt. Uit het KWR-onderzoek komt ook een klein effect van droogte naar voren op het aantal storingen in de drinkwaterleidingen. Waarschijnlijk komt dit door een toename van zettingen en zettingsverschillen in droge periodes. Gecombineerd met sedimentatie- en erosiepatronen kunnen langere perioden van droogte er zelfs voor zorgen dat kabels en leidingen onder de bodem van de rivier bloot komen te liggen. Bij nieuwe kabels is dit risico er niet, omdat nieuwe kabels de laatste jaren vaak de bodem in worden geboord en daardoor dieper liggen. Schade aan leidingen door droogte is te voorkomen door ze diep genoeg aan te leggen. Als dit niet mogelijk is, kan bij stalen buisleidingen in het uiterste geval worden gekozen voor kathodische bescherming (KB). SCHADE DOOR OVERSTROMING Een overstroming of grote wateroverlast kan leiden tot schade aan leidingen. Dit kan gebeuren als gevolg van erosie, waarbij grond wegspoelt. In veengronden kunnen leidingen ook opdrijven: ze raken dan in beweging door de stroming als ze relatief licht zijn ten opzichte van het water. Verder kunnen leidingen in de bodem beschadigen door het gewicht van een extra laag water op de bodem. Dit kan gebeuren op het moment dat de grond nog niet verzadigd is met water en er geen interactie tussen overstromingswater en grondwater is. Schade door overstromingen is te beperken door daar bij het vervangen van leidingen rekening mee te houden in gebieden die gevoelig zijn voor overstromingen, zoals mogelijke dijkdoorbraaklocaties. Voor het drinkwaternetwerk zou netwerkcompartimentering een mogelijkheid zijn om risicovolle gebieden te isoleren. Via netwerkcompartimentering kun je die gebieden in geval van schade dan afkoppelen en voorkomen dat problemen doorwerken naar andere gebieden. GEEN ADAPTATIEBELEID Het buisleidingennetwerk in Nederland is geen publieke voorziening. De meeste leidingen zijn in het bezit van private partijen. Voor de betrokken marktpartijen is klimaatverandering nog geen belangrijk thema. Ook is voor kabels en buisleidingen geen speciaal adaptatiebeleid ontwikkeld. De overheid kan via wet- en regelgeving wel de gevoeligheid van buisleidingen voor klimaatverandering beperken. In vergunningen kunnen eisen worden opgenomen die een buisleiding minder gevoelig maken voor de effecten van klimaatverandering. Dat kan bijvoorbeeld de eis zijn dat leidingen diep genoeg onder de waterbodem komen te liggen of dat een buisleiding beschermd is tegen boomwortels. Dit artikel is een bewerking van een artikel op Kennisportaal Klimaatadaptatie, dat te vinden is op www.klimaatadaptatienederland.nl/kennisdossiers/infrastructuur/ondergrondse-infra/. Wegspoelen van grond is door klimaatverandering een reëel risico geworden. AI-gegeneerd beeld. Overstromingen kunnen ook ondergronds schade veroorzaken. Foto: Pixabay.
Wij zijn de aanjagers van de natuurinclusieve leefomgeving. Biodiversiteit is onze prioriteit. Kijk op www.nlgreenlabel.nl voor meer informatie Labeling en certificering Product- en plantcatalogus Oplossingen voor onder andere: • Infra • Buiteninrichting • Faunavoorzieningen • Beplanting Instrumenten: • Register Duurzame Leefomgeving • NL Omgevingsscan • NL Screening • NL Ontwerpvalidatie Partnernetwerk Partnercategorieën waaronder: • Ingenieursbureaus • Ecologische Adviesbureaus • Vastgoed • Groenvoorzieners TBS-SVA Groep | Kanaaldijk 10, NL-6031 MZ Nederweert +31 (0)85 483 95 00 | info@tbs-sva.nl www.tbs-sva.nl Samen werken aan een koelere, groenere stad Met de Cool City Drain en de Mini Raingarden dragen we bij aan het vergroten van de biodiversiteit en het verminderen van hittestress in de openbare ruimte als ook water bufferen en infiltreren. Deze innovatieve systemen combineren functionaliteit met esthetiek en zorgen voor een duurzame inrichting van stedelijke gebieden. Waar innovatie en kwaliteit samenvloeien, ontstaat ruimte voor een leefbare toekomst. Powered by KLICscan biedt een betrouwbare aanvulling op de KLIC. Deze ondergrondse kabeldetectie zonder graafwerk voorkomt onnodige overlast en bespaart tijd én geld. En geeft inzicht in kabels en leidingen op plekken waar je deze juist niet zou verwachten. Ga je als gemeente, terreineigenaar of asset- en infrastructuurbeheerder aan de slag met een grootschalig project? Dan weet je hoe belangrijk het is om de kabel- en leidingsituatie in kaart te brengen voordat de schop de grond in gaat. www.klicscan.nl KLIC SCAN
11 NUMMER 6 / OKTOBER 2025 ONDERGRONDSE INFRA S-HDD: boren van leidingen vlak onder maaiveld De horizontaal gestuurde boring techniek HDD maakt het mogelijk dat leidingen in een boorgat worden aangelegd onder wegen, waterwegen, spoorwegen en natuur, stedelijk of industrieel gebied. Een open sleuf is dan niet nodig. De leidingen komen dan op een op grotere diepte te liggen en zijn dan niet meer vanaf het maaiveld te bereiken. Welvreugd en Ditch Witch ontwikkelden, in samenwerking met LDM Techniek, Gasunie en Deltares, in korte tijd gezamenlijk een nieuw type ruimer: de BOP Ruimer. Dit is een nieuwe ondiepe versie van een HDD: Shallow HDD (S-HDD). Deze methodiek werd op het NSTT No-Dig Event 2025 (8 en 9 oktober) toegelicht door Guido Remmerswaal van Deltares en Marc van Harn van Ditch Witch. TEKST: ING. FRANK DE GROOT, MET DANK AAN DEELNEMENDE PARTIJEN Binnen de energietransitie staan netwerkbeheerders voor een ongekende uitbreidingsopgave. Door de energietransitie zullen er op korte termijn honderden kilometers nieuwe ondergrondse verbindingen, voor bijvoorbeeld warmte, waterstof, groen gas, elektriciteitstransport en CO2, moeten worden aangelegd. NADELEN OPEN SLEUF De traditionele werkmethodiek voor leidingaanleg is het graven van een sleuf. Deze methodiek veroorzaakt overlast aan het maaiveld, in stedelijke gebieden maar ook in landbouw- en natuurgebieden. De traditionele aanleg kent complexe vergunningstrajecten en leidt tot herstelkosten na aanleg. Door onder het maaiveld te boren en zo een leiding aan te leggen wordt de overlast op maaiveld gereduceerd tot het begin en eind van de boring. HDD: HOE WERKT DAT? Horizontaal gestuurd boren (Horizontal Directional Drilling, HDD) is een beproefde methode voor de aanleg van leidingen en wordt al decennia veelvuldig toegepast. De HDD techniek maakt het mogelijk dat leidingen in een boorgat worden aangelegd onder droge en natte infrastructuur, natuur of bebouwing. Dit gebeurt door eerst een klein pilot boorgat te maken dat vervolgens wordt vergroot door te ruimen. Bij zowel de pilot boring als het ruimen is boorvloeistof nodig. De techniek is echter alleen geschikt voor aanleg op grote diepte: meestal meer dan 10 meter onder maaiveld. HDD is minder geschikt voor tracés op geringe diepte vanwege risico’s op ‘mud’-uitbraken (blow outs) en zettingen. Daarom worden voor veel leidingen nog sleuven gegraven. NADELEN VAN DIEPE LEIDINGEN Door de diepe ligging is de leiding niet goed toegankelijk voor toekomstige uitbreidingen, onderhoud en reparaties. Reparaties en onderhoud kunnen cruciaal zijn om de levensduur van een leiding te garanderen. Daarnaast worden bij diepe boringen vaak water afsluitende grondlagen doorsneden, waardoor er contact kan ontstaan tussen verschillende grondwaterlagen en bijvoorbeeld tussen zoet en zout water. Om die reden heeft het consortium de S-HDD-methode ontwikkeld: een ondiepe, gecontroleerde en milieutechnisch veilige variant van HDD. Dit combineert de beproefde voordelen van HDD met de voordelen van een ondiepe ligging. S-HDD METHODIEK Bij de S-HDD techniek wordt eerst een normale pilot boring uitgevoerd. Daarna wordt een speciale ruimer toegepast om het boorgat te vergroten en de productleiding aan te leggen. Het onderscheidende element is de Blow Out Preventing (BOP) ruimer die door Welvreugd, Ditch Witch Benelux en LDM Techniek is ontwikkeld. De nieuwe boormachine bestaat uit een ruimer met een geïntegreerde wormpomp (zie illustratie). Door gebruikt te maken van een AT120 (All Terrain) boormachine kan de wormpomp worden aangestuurd, waarbij binnen- en buitenbuis los van elkaar kunnen roteren. De geïntegreerde pomp transporteert de boorvloeistof, inclusief de cuttings uit de grond, gecontroleerd door de productiebuis. De machine voorkomt door het gecontroleerd afvoeren van boorvloeistof dat deze onder druk aan het maaiveld uittreedt (blow outs). SUCCESVOLLE DEMONSTRATIE De methodiek met de BOP ruimer is met een aantal proeven gevalideerd, waarna de machine gedemonstreerd is bij een leiding installatie in Emmen in opdracht van Gasunie. Een DN200 leiding van 400 meter is succesvol aangelegd zonder blow outs. De aanleg van de leiding is gemonitord. De meetresultaten van de monitoring worden uitgewerkt door Deltares. Aan de hand van de interpretatie van de meetresultaten wordt binnenkort een ontwerp methodiek opgesteld, zodat de S-HDD methode straks geschikt is voor aanleg van verschillende soorten leidingen zoals, drinkwater, afvalwater, waterstof, groen gas, koolstofdioxide en mantelbuizen voor elektriciteitskabels. Door het vastleggen van de ontwerpstappen en ontwerp formules in een richtlijn komt de methode voor de leidingensector beschikbaar. VOORDELEN TEN OPZICHTE VAN CONVENTIONELE METHODEN De toepassing van S-HDD biedt aanzienlijke voordelen voor opdrachtgevers als Gasunie, TenneT en regionale netbeheerders: • Sterk gereduceerde oppervlakte-impact: minimale verstoring van landbouw, natuur en infrastructuur. • Kortere vergunningstrajecten door beperkte milieueffecten en grondwaterverstoring. • Lagere aanleg- en herstelkosten: geen noodzaak tot grootschalige open ontgravingen. • Betere onderhoudbaarheid: ondiepe ligging maakt toekomstige inspectie en uitbreiding eenvoudiger. • Toepasbaar in hydrologisch gevoelige gebieden: geen invloed op grondwaterstroming of verzilting. Het onderzoek is geïnitieerd door Gasunie en wordt mede mogelijk gemaakt door TKI Deltatechnologie en wordt uitgevoerd door een consortium van opdrachtgevers, onderzoeksinstellingen, ingenieursbureaus en de ontwikkelaars van de S-HDD tool. De partners zijn, naast Welvreugd B.V. en Ditch Witch Benelux: Nederlandse Gasunie, Rotterdam Engineering, DSA en Stichting Deltares. Hier is de ruimer te zien achter de kleinere binnenstang. De BOP-Ruimer. De ruimer met geïntegreerde pomp. De AT120 in de huisstijl van Welvreugd.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 12 Veilig werken aan ondergrondse netwerken Er wordt in Nederland volop gewerkt aan ondergrondse netwerken. Denk aan werkzaamheden aan het elektriciteitsnet in verband met netcongestie en energietransitie (aansluiting zonnepanelen, windmolens en energieopslag), warmte- en communicatienetwerken en onderhoud aan bestaande netwerken. De toenemende verkeersdruk leidt echter steeds vaker tot onveilige situaties. Er zijn twee opties: wegafzettingen of een weg volledig afsluiten tijdens werkzaamheden. TEKST: ING. FRANK DE GROOT, MET DANK AAN WERKGROEP LEREN VAN INCIDENTEN Meestal vinden werkzaamheden aan ondergrondse netwerken plaats in het trottoir, fietspad of in delen van een straat. Grote kans dus dat er verkeersdeelnemers passeren. Hierdoor zijn er veiligheidsrisico’s voor zowel verkeersdeelnemers als grondwerkers. Vooral onvoorzichtigheid van verkeersdeelnemers, maar ook agressief gedrag kan leiden tot incidenten. Om deze risico’s zo klein mogelijk te houden is volledig afsluiten van een weg tijdens werkzaamheden soms de beste oplossing. Maar veelal volstaat ook een gedeeltelijke afsluiting, mits de verkeersrisico’s al in de ontwerpfase worden meegenomen, bronaanpak wordt toegepast en de verkeersbeperking goed wordt gecommuniceerd naar de omgeving. In de toolboxflyer ‘Veilig werken langs de weg’ worden twee incidenten beschreven waarbij werken langs de weg onveilig was. De flyer is opgesteld door de landelijke werkgroepen Leren van Arbo-incidenten, verbonden aan de Governancecode Veilige Energienetten. Ze zijn gepubliceerd op https://netwerkbedrijven.dearbocatalogus.nl (arbocatalogus netwerkbedrijven) en https:// www.lerenvanincidenten.net (vergroten veiligheidsbewustzijn bij werken aan energienetten). Daarnaast besteden we aandacht aan het volledig afsluiten van wegwerkzaamheden, gebaseerd op ‘Afsluiten tenzij’ van samenwerkingsverband Synfra, Van Vulpen, Enexis en Brabant Water. MAATREGELEN WEGAFZETTING In de kadertekst ‘Twee incidenten wegwerkzaamheden’ worden twee incidenten besproken: verkeer dat te hard langs de werkplek rijdt en een fietser die in een sleuf belandt. Dit soort incidenten komen volgens de toolboxflyer helaas vaker voor. Een veelvoorkomende oorzaak is dat het werkgebied niet conform het verkeersplan en CROW 96b ‘Werken op niet-autosnelwegen’ is afgezet. Om te zorgen dat werknemers veilig langs de weg kunnen werken en de situatie voor voorbijgangers veilig is, zijn de volgende maatregelen belangrijk: • Goede werkvoorbereiding. Maak altijd een verkeersplan bij werkzaamheden langs de weg. Volg bij de maatregelen de arbeidshygiënische strategie. Soms is een afzetting niet genoeg. Dan zijn bijvoorbeeld wegafsluitingen, verkeersregelinstallaties, drempels en/of verkeersregelaars nodig. • Controleer de afzetting. Beoordeel voordat je met het werk begint of de tijdelijke verkeersafzetting voldoet aan het verkeersplan en de CROW 96b. Dit laatste kan bijvoorbeeld via de webpagina www. werkenaandeweg.nl. Bewaak tijdens de werkzaamheden dat de afzetting goed blijft. • Plaats verkeersborden op tijd. Zet waarschuwingsborden ruim vóór de werkplek neer, conform de geldende richtlijnen. Zo kunnen verkeersdeelnemers op tijd anticiperen. • Meld onveilige situaties. Voel je je onveilig? Probeer het probleem niet creatief op te lossen, maar neem contact op met je leidinggevende en bespreek het probleem. Kijk samen naar een passende oplossing. VOLLEDIG AFSLUITEN In plaats van een wegafzetting, kun je ook kiezen voor de volledige afsluiting van een weg. Hiermee wordt een veilige werksituatie gecreëerd voor zowel de betrokken medewerkers als de bewoners en overige weggebruikers. De standaard tot op heden is waar mogelijk de weg open te houden met de gedachte dat dit voor de minste overlast voor omwonenden en weggebruikers zou zorgen. Uit een pilot met vijf projecten van Synfra, Van Vulpen, Enexis en Brabant Water in 2022 bleek dat de overlast niet meer of minder is. Na de succesvolle pilot is in het voorjaar van 2023 gestart met de implementatie van de werkmethode ‘volledig afsluiten’. Netbeheerders en aannemers hebben de werkmethode omarmd. Inmiddels hebben veel gemeenten het symbolische convenant getekend. MAATREGELEN WEGAFSLUITING Maar wat is volledig afsluiten? De definitie van volledig afsluiten bij werkzaamheden luidt volgens samenwerkingsverband Synfra als volgt: ‘Volledig afsluiten bij werkzaamheden betekent dat we voor het uitvoeren van Foto: Van Voskuilen. In de toolboxflyer ‘Veilig werken langs de weg’ wordt aangegeven hoe je veilig een wegafzetting plaatst. Beeld: Werkgroep Leren van Incidenten. De weg volledig afsluiten bij werkzaamheden kent veel voordelen. Foto: Gemeente Súdwest-Fryslân.
13 NUMMER 6 / OKTOBER 2025 ONDERGRONDSE INFRA Over Synfra Synfra (Synergie in Infrastructuur) is het samenwerkingsverband van alle ketenpartners in de ondergrondse infrastructuur in Noord-Brabant en Limburg. Dat zijn opdrachtgevers, ketenpartner Enexis netbeheer, Brabant Water en WML Limburgs Drinkwater en gecontracteerde aannemers. Ook gemeenten, provincies, Bouwend Nederland, Mijn Aansluiting en koepelorganisaties VNG, Netbeheer Nederland en VEWIN zijn partners, Doel is door uitblinken in samenwerken de ondergrondse infrastructuur zo efficiënt, klantvriendelijk, kwalitatief goed en tegen de laagste mogelijke kosten aan te leggen. Samenwerken betekent ook zo min mogelijk hinder en schade veroorzaken door werkzaamheden te combineren. www.synfra.nl. Twee incidenten wegwerkzaamheden In de toolboxflyer ‘Veilig werken langs de weg’ worden twee incidenten beschreven waarbij werken langs de weg onveilig was. Beide incidenten zijn gebaseerd op gebeurtenissen uit de praktijk. 1: AUTOMOBILISTEN BLIJVEN HARD RIJDEN Een civiele ploeg graaft een sleuf langs een weg. In de berm is te weinig ruimte voor de graafmachine. Volgens het verkeersplan is een deel van de weg afgezet en zijn verkeersborden geplaatst. Hiermee zou de snelheid van automobilisten van 60 naar 30 km/u moeten verminderen. Automobilisten blijven echter met hoge snelheid vlak langs de werkplek rijden. De medewerkers voelen zich onveilig en bellen hun leidinggevende. De onveilige situatie is ontstaan doordat het verkeersplan niet goed is opgevolgd. De waarschuwingsborden stonden te dicht bij de werkplek, namelijk op maar 20 meter. Verder ontbrak het bord met de snelheidsverlaging naar 30 km/u. Hierdoor hadden automobilisten te weinig tijd om af te remmen. Na een bezoek van de leidinggevende werd dit rechtgezet. Ideaal gezien was de weg overigens volledig afgezet, maar dit was niet vergund. Een fietser denkt de bocht af te kunnen snijden en rijdt in de sleuf. Foto: Werkgroep Leren van Incidenten. 2: FIETSER RIJDT IN SLEUF Monteurs zijn bezig met de aanleg van kabels en leidingen in een sleuf bij een kruising. De sleuf is volgens het verkeersplan afgezet met een schrikhek aan de voor- en achterkant. Verder staan er bakens aan de zijkant van de sleuf, in de rijrichting van de weg. Een stel komt aanfietsen. De man fietst naast de sleuf een afgaande weg in. De vrouw probeert tussen de bakens door af te snijden. Hierbij fietst ze de sleuf in en loopt ze lichte verwondingen op. De vrouw had de mogelijkheid om tussen de bakens door naar de afgaande weg te rijden. Dat mag niet. Er had een route voor fietsers aangeboden moeten worden die niet langs het werkgebied liep. Als dat niet mogelijk was, had de afzetting ervoor moeten zorgen dat fietsers en ander verkeer het werkgebied niet konden betreden. Bijvoorbeeld door het gebruik van schrikhekken en het plaatsen van bakens. Na het incident is de vrouw geïnterviewd. Ze gaf aan dat ze met haar gedachten ergens anders was geweest. Ze was erg geschrokken, maar gelukkig niet ernstig gewond geraakt. ondergrondse werkzaamheden als standaard uitgangspunt hanteren dat het gehele werkgebied of weg wordt afgesloten voor weggebruikers. Tenzij het bij hoge uitzondering niet mogelijk blijkt te zijn.’ Wanneer er in de grond moet worden gewerkt, is de gemeente daar nauw bij betrokken. Voor hen ligt de zorg logischerwijs bij de inwoners en ondernemers. Werkzaamheden zorgen altijd voor overlast, ongeacht of de weg volledig wordt afgesloten of niet. Inmiddels blijkt dat in de perceptie van omwonenden en verkeersdeelnemers er zeker niet meer overlast wordt ervaren wanneer de weg volledig wordt afgesloten. Naast dat het veel veiliger is voor alle betrokkenen, kan er veel efficiënter worden gewerkt waardoor de werkzaamheden eerder klaar zijn. WAAROM VOLLEDIG AFSLUITEN? De weg volledig afsluiten kent veel voordelen: • Het volledig afsluiten is veel veiliger. Dat geldt voor medewerkers, omwonenden en weggebruikers. Je creëert een veel veiligere situatie voor iedereen. Met name wordt het risico op aanrijdgevaar sterk verlaagd. • Er wordt hiermee voldaan aan de Arbeidsomstandighedenwet (art. 3, lid 1b). De Arbeidsomstandighedenwet omschrijft namelijk dat gevaren en risico’s in eerste instantie bij de bron voorkomen dienen te worden. Door het wegnemen van het verkeer als bron, is het gevaar op aanrijdgevaar veel kleiner. • Er is veel meer werkruimte en ruimte voor opslag. Hierdoor zijn er minder transportbewegingen in de directe omgeving en omliggende straten, wat veiliger is. Materialen zijn beter bereikbaar, omdat er meer ruimte is. Het werkt daarmee efficiënter, waardoor werkzaamheden eerder zijn afgerond. • Het volledig afsluiten is duidelijker voor omwonenden en weggebruikers. De situatie is helder: je kan er niet door en dient de omleiding te volgen. Dit is de hele periode van werkzaamheden hetzelfde en wisselt niet elke paar dagen. Duidelijk voor iedereen, en daarmee ook veiliger, prettiger en beter te accepteren. • De inzet van verkeersregelaars is overbodig geworden. Verkeersregelaars staan altijd op een kwetsbare (onveilige) positie. Ze staan fysiek tussen het verkeer en de afzetting en zijn als aanspreekpunt vaak het mikpunt van (fysieke) agressie. Voor gemeenten betekent dit concreet dat het aantal ongevallen bij werkzaamheden, waar vaak ook inwoners bij betrokken zijn, veel lager wordt. Daarnaast is de duur van de overlast korter, doordat de werkzaamheden sneller klaar zijn. Tot slot neemt de veiligheid enorm toe voor zowel, wegwerkers, inwoners als weggebruikers. Meer informatie is te vinden op: www.synfra.nl. Foto: Werkgroep Leren van Incidenten.
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 14 Off-grid met wijkgebonden energienetwerk Steeds vaker is netcongestie de reden dat projecten vertragen. Als antwoord op dat probleem bedachten ondernemers Coos Schouten en Erik Kemink binnen Four Energy een innovatieve off-grid oplossing: het Microgrid-ST. Een energieoplossing waarbij je niet afhankelijk bent van een stroom- en gasnet, maar waarbij wel permanent warmte en elektriciteit voor woningen beschikbaar is. Uitdaging is nog wel de Energiewet die een vrije keuze van de energieleverancier voorschrijft. TEKST: ING. FRANK DE GROOT BEELD: SCHOUTEN TECHNIEK Veel nieuwe woonwijken die in ontwikkeling zijn, staan op pauze omdat de stroomaansluitingen voor woningen er niet kunnen komen. Netcongestie is één van de grote knelpunten in de ambitie van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) om 900.000 nieuwe woningen tot en met 2030 te realiseren. Maar gelukkig zit de markt niet stil. In Schagen werd in 2024 project De Lus gerealiseerd: huisvesting in de vorm van 96 appartementen voor 336 arbeidsmigranten. Bij aanvang van de bouw leek stroomlevering onmogelijk. Als antwoord op dat probleem bedacht Schouten Techniek toen de innovatieve off-grid oplossing ‘Microgrid-ST’. “In juni 2025 konden we het eerste jaar van het project in Schagen evalueren: onze energiedoelen zijn volledig behaald”, zegt Coos Schouten. Hij droeg in 2023 de dagelijkse leiding van Schouten Techniek over aan een tweemanschap, maar blijft bij het familiebedrijf betrokken als aandeelhouder, ambassadeur en adviseur Techniek & Ontwikkeling. Daarnaast is hij aandeelhouder en adviseur bij Four Energy, directeur bij Ursem Modulaire Bouwsystemen en projectontwikkelaar (Belle-Vue Wonen B.V.). MEERVOUDIGE OPLOSSING Zoals opgemerkt is Microgrid-ST ontwikkeld binnen Schouten Techniek en heeft Four Energy het exploitatiemodel hiervoor opgezet. Four Energy is een duurzame energieleverancier, gespecialiseerd in slimme energiesystemen. Door het gebruik van PV-zonenergie, lokale restwarmte (van mini-WKK’s) en warmte uit lucht en de bodem, kunnen huizen duurzaam en aardgasvrij verwarmd worden. Het bedrijf Four Energy is in 2020 opgericht door directeur Erik Kemink, met de bedrijven Sturm (onderdeel van de Bussolagroep) en Schouten Techniek als kennis- en technische partners. Alle bedrijven binnen de Bussola Groep opereren zelfstandig, maar zijn complementair aan elkaar en streven naar een mooie en duurzame leefomgeving. “Er is veel kennis aanwezig binnen de participanten. Dat voorkomt een kokervisie op het ontwikkelen van slimme energiesystemen”, zegt Coos. “Bijna alle off-grid energiesystemen gaan uit van één systeemoplossing, zoals zonne-energie, bodemwarmte, restwarmte of warmtekrachtkoppeling. Een populaire oplossing is bijvoorbeeld de combinatie van PV-panelen en batterijen. Maar dan kom je de winter al niet door. Dan kun je het aantal PV-panelen wel blijven uitbreiden, maar dat knelt met je materialenpaspoort. Wij gaan daarom uit van een off-grid energiesysteem op basis van meerdere energiebronnen. Maar koppeling met het vaste netwerk blijft ook altijd mogelijk, bijvoorbeeld met het oog op toekomstige ontwikkelingen.” HOE WERKT HET? Coos legt uit hoe het off-grid energiesysteem is opgebouwd: “Het microgrid levert in een eigen netwerk zowel elektriciteit als warmte. Het systeem bestaat onder meer uit PV-panelen op de daken van de woningen, die stroom leveren aan een batterij in een Project De Lus in Schagen met 96 appartementen voor 336 arbeidsmigranten. Midden tussen de woongebouwen is de centrale technische ruimte te zien met groene propaangastank. De witte leidinglussen die op de voorgrond uit de bodem steken hebben geen relatie met dit project. Systeemweergave Microgrid-ST. Coos Schouten: “Met ons microgrid-netwerk hoef je geen kosten te maken voor netverzwaring. Ons voorstel aan de overheid is om deze kostenbesparing als subsidie te verstrekken, waardoor de meerkosten van ons innovatieve systeem zijn gedekt.”
www.gwwtotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=