De kracht van de oplossing Pag. 42 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.GWWTOTAAL.NL NUMMER 2 | JAARGANG 13 | MAART 2022 HET GROOTSTE GWW PLATFORM IN NEDERLAND KLIMAATADAPTATIE & INFRA RELATIEDAGEN 2022 KLIMAATADAPTATIE Klimaatadaptatie niet langer vrijblijvend 08 INFRA RELATIEDAGEN Infra Relatiedagen 2022 wordt heel groot(s) 14 GROEN Floriade 2022 zet in op groene binnensteden 30 J AN S ONB R I D G I NG . N L info@zwaagstrabeton.nl www.zwaagstrabeton.nl eurogate-international.com Grootste assortiment grondboren en palenrammers DE SCHANS BV AL RUIM25 JAAR DE SPECIALIST IN GROENSECTOR GROND, WEG EN WATERBOUW BOUW, SLOOP EN RECYCLING DESCHANSBV.NL · (+31) 073 5991750 THEMA
BEKIJK DE TOEKOMST VAN ALLE KANTEN Ben jij toe aan een nieuw perspectief? Ontdek adembenemende mogelijkheden bij Omgevingsdienst Flevoland & Gooi en Vechtstreek. Bij ons kun je je buigen over complexe milieuvraagstukken. En werk je mee aan de duurzame ontwikkeling van de leefomgeving. Kijk voor vacatures op www.ofgv.nl/werken-bij
3 NUMMER 2 / MAART 2022 Klimaatalarm Klimaatverandering en het steeds vaker voorkomen van extreemweer hebben ernstiger gevolgen voor mens en natuur dan eerder werd gedacht. Dat concludeert het VNKlimaatpanel IPCC, dat 28 februari 2022 een rapport presenteerde waaraan door honderden wetenschappers is meegewerkt. De wereldwijde effecten zijn nu al ingrijpend en deels onomkeerbaar. De tijd ommaatregelen te nemen om nog ernstiger consequenties te voorkomen, raakt snel op. Alarmerende berichten dus, die mij enerzijds ook niet meer verbazen. Klimaatadaptatie en versnelde terugdringing CO2-uitstoot zijn de opgaven die nu echt met voortvarendheid moeten worden opgepakt. Persoonlijk vind ik dat klimaatadaptatie, net zoals milieu- en energieprestatie, in de regelgeving verankerd zou moeten worden. Gemeenten kunnen straks – als de Omgevingswet eindelijk eens in werking treedt (1 januari 2023?) – in Omgevingsplannen eisen stellen aan klimaatadaptieve maatregelen in plangebieden. Meer groene daken, meer waterregulerende bestratingen, regenwaterbuffering en infiltratie en vooral ook meer groen in de stad! Er zijn inmiddels genoeg betaalbare klimaatadaptieve maatregelen te nemen. Dus we kunnen ons niet verschuilen achter onwetendheid en onbetaalbaarheid. Ik adviseer dan zeker een bezoek aan de InfraCampus-IKN te Harderwijk waar veel klimaatadaptieve oplossingen zijn te zien. En GWWTotaal zet de komende jaar vol in op dit belangrijke onderwerp. Het alarmerende rapport van IPCC is trouwens het tweede in een reeks van drie, die het IPCC eens in de zeven à acht jaar uitbrengt. Het eerste deel, over de opwarming en de natuurwetenschappelijke onderbouwing, verscheen vorig jaar zomer. De belangrijkste conclusie was toen dat de huidige opwarming niet eerder is voorgekomen in tenminste duizenden jaren, en dat weersextremen fors zullen toenemen als er niet snel extra ingrijpende maatregelen worden genomen. Oh ja, het derde en laatste deel over mogelijke maatregelen om de uitstoot snel te laten dalen, volgt later dit voorjaar. We houden je op de hoogte! Ing. Frank de Groot Hoofdredacteur GWWTotaal INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 11 30 advertenties 04 Actueel Zorgen over De Pier 05 Actueel Hoe ga je om met storm? 07 Actueel In de spotlight KLIMAATADAPTATIE 09 Klimaatadaptatie Klimaatadaptatie niet langer vrijblijvend 11 Klimaatadaptie Klimaatadaptie in openbare ruimte: laatste trends 13 Klimaatadaptatie CO2 binden met olivijn INFRA RELATIEDAGEN 14 Infra Relatiedagen Infra Relatiedagen 2022 wordt heel groot(s) 18 Infra Relatiedagen Plattegrond en deelnemerslijst 20 Infra Relatiedagen Beursnieuws EN VERDER 26 Materieel Transportmiddel voor grote windmolens 27 Materieel SEB-subsidie schiet doel voorbij 28 Klimaatadaptatie Samen werken aan klimaatbestendige bestrating 30 Groen Floriade 2022 zet in op groene binnensteden 35 Groen Groenkeur verhoogt kwaliteit Floriade 36 Groen Na ruim achttien jaar nieuw handboek Hout in de GWW 37 Groen NL Terreinlabel: duurzaam onderhoud sport en park 38 Groen Nieuws 41 Aanbesteden & Ondernemen De raamovereenkomst 42 MKB Infra De kracht van de oplossing 45 Kunstwerken Fly-over en viaducten als kunstvorm in landschap 46 Productnieuws Productnieuws GWW-sector +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste , het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW +31(0)592 37 27 19 info@middelbos.nl www.middelbos.nl Import en Groothandel ON-VOOR-STEL-BAAR Onvoorstelbaar groot is ons assortiment aanhangeronderdelen en banden voor Landbouw, Tuin & Park, Quad en Industrie. Door dat enorme assortiment hebben wij altijd voor u het beste, het snelst leverbare en het meest prijsvriendelijke artikel in huis. Vandaag besteld, is morgen in huis. Wielen kunnen we passend maken in onze eigen workshop. In elke gewenste kleur. Met plezier werken wij ons uit de naad voor uw sloffen. NIEUW Landbouwassen Landbouwbanden Industriebanden Velgen BEZOEK ONZE WEBSHOP NIEUW 592 37 27 19 middelbos.nl middelbos.nl n Groothandel EK E OP Advies, Onderzoek & Ontwikkeling ■ Ontwerp ■ Projectbegeleiding UAV-gc ■ Bouwteam ■ RAW ■ BVP Asfalt ■ Beton ■ Speciale Producten ■ Silent Joint® Grondwerk ■ Fundering ■ Riolering ■ Straatwerk
PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 4 Bewust Veilig-dag op 30 maart ‘We blijven erop hameren!’ Dat is de slogan van de zesde Bewust Veilig-dag op woensdag 30 maart. Deze dag wordt jaarlijks georganiseerd door brancheorganisaties Bouwend Nederland, Techniek Nederland, OnderhoudNL en Aannemersfederatie Nederland. Natuurlijk is veilig én gezond werken het hele jaar van belang en daarom een vast onderwerp voor bedrijven in de bouw, techniek en onderhoud. Veiligheid is immers de verantwoordelijkheid van de hele sector. Daar wordt op de Bewust Veilig-dag graag bij stil gestaan. Ook dit jaar komt er een editie van de Bewust Veilig-krant vol met weetjes en quizjes over de verschillende aspecten van veiligheid. Je kunt de krant in verschillende talen downloaden, bijvoorbeeld voor op de bouwlocatie of kantoor. Daarnaast zijn er verschillende online games. En onderschat ze niet, want deze games vereisen behoorlijk wat ervaring, inzicht en behendigheid. Durf jij de uitdaging aan? Meedoen aan de Bewust Veilig-dag is eenvoudig. Je kunt jouw bedrijf aanmelden via bewustveilig.com. Hier wordt ook bekend gemaakt wanneer de games en de krant beschikbaar zijn. Stikstof remt opnieuw vergunningverlening Foto: Eurorail. Zorgen over De Pier De Pier in Scheveningen is nu nog constructief veilig. Dit is gebleken uit de resultaten van de onderzoeken naar de bouwtechnische staat van de Pier. Op basis van de recente onderzoeksresultaten is echter de verwachting dat bepaalde onderdelen binnen enkele jaren niet meer veilig zijn. De Pier gaat dan mogelijk op slot. Om dit te voorkomen moeten maatregelen worden genomen. De Pier is gebouwd in 1961. Kondor Wessels Vastgoed (KWV) heeft namens de Pier BV – de huidige eigenaar van de Pier – vanaf eind 2020 aanvullend onderzoek gedaan naar de bouwtechnische staat. Naast een uitgebreide analyse van alle bouwkundige rapporten van de Pier vanaf 1960, zijn in opdracht van KWV door de technische bureaus Royal HaskoningDHV (RHKDHV) en Ridoh Bouwkosten en Bouwadvies aanvullende visuele inspecties en nieuwe constructie berekeningen uitgevoerd. Ook zijn kostencalculaties opgesteld waaruit moet blijken wat het kost om de Pier in huidige vorm en met het huidige programma langdurig te herstellen (voor de komende 50 jaar). Eind 2021 waren de aanvullende onderzoeken gereed. UITKOMSTEN NADER ONDERZOEK De in het werk gestorte betonnen onderdelen zijn volgens het onderzoek in zeer slechte staat en zijn aan vervanging toe. Dit geldt met name voor de eerste 72 meter van de steel (waaronder de entree van de Pier) en delen van de eilanden. Verwacht wordt dat dit punt voor meerdere in het werk gestorte betonnen onderdelen al voor het jaar 2025 wordt bereikt. Voor wat betreft de slechtste onderdelen van de prefab vloeren (cassette platen) kan verdergaande corrosie ertoe leiden dat niet meer wordt voldaan aan het vereiste veiligheidsniveau. Verwacht wordt dat dit punt ook al voor het jaar 2025 wordt bereikt. In het algemeen kunnen prefab vloeren en kespen naar verwachting middels een kathodische bescherming weer voor langere periode behouden worden. Dit betekent dat een groot deel van de steel/brug kan worden hergebruikt. Nader onderzoek moet uitwijzen of dit mogelijk is. De kolommen die gerepareerd en geconserveerd zijn begin jaren negentig van de vorige eeuw gaan nog voor ruimere tijd mee. De kolommen die niet geconserveerd zijn destijds, onder de eilanden, zullen moeten worden aangepakt om te kunnen behouden. De benodigde investering in de Pier om deze geheel te revitaliseren (constructie + opstallen) in de huidige staat komt neer op een investering van een kleine € 40.000.000,-. Hierdoor kan de Pier in huidige vormweer 50 jaar mee. Eigenaar Kondor Wessels Vastgoed wil echter een volledig nieuwe en grotere Pier met meer attracties. Volgens de gemeente wil het bedrijf daarom ‘zo min mogelijk investeringen doen in de huidige Pier’ en zijn de renovatiekosten ‘gezien het verlieslatende verdienmodel geen optie’. Pmblom, Wikimedia Commons, 2016. Bij de handel in stikstofruimte worden stikstofrechten van bedrijven, die soms al jarenlang niet meer operationeel zijn maar wel toestemming hadden om een bepaalde hoeveelheid uit te stoten, doorverkocht of opnieuw gebruikt. Ze worden gebruikt door overheden om bouwprojecten toch door te laten gaan. Waarschijnlijk mag dit niet volgens de Wet natuurbescherming, omdat het slecht kan zijn voor de natuur. Provincie Overijssel heeft inmiddels de handel in stikstofruimte tussen bedrijven tijdelijk gestopt. Vijftig vergunningsaanvragen, voor onder meer bouw- en infrastructurele projecten, zijn stilgezet. Ook Flevoland verstrekt op dit moment geen vergunningen. Het indienen van nieuwe aanvragen kan, maar er worden geen besluiten genomen over lopende en nieuwe verzoeken. Noord-Holland stelde in een alarmerende brief vorige week aan stikstofminister Christianne van der Wal (VVD), die is ingezien door NRC, dat de handel in stikstofruimte ‘onmogelijk’ dreigt te worden door recente rechterlijke uitspraken. Friesland en Limburg denken nog na over de handel in hun provincies. INGEWIKKELD SYSTEEM In mei 2019 stelde de Raad van State dat jarenlang te weinig was gedaan om de uitstoot van stikstof terug te dringen. De natuur was er de dupe van en de biodiversiteit verslechterde. Na dit vonnis zijn honderden bouwprojecten stilgelegd. Om deze projecten weer op gang te helpen is een ingewikkeld systeem bedacht waarmee naar stikstofruimte wordt gezocht. Zo gebruiken provincies de stikstofruimte van gesloten boerderijen, afgebrande warenhuizen of fabrieken. Soms leidt dit tot meer stikstofneerslag op kwetsbare natuurgebieden. Dit mag niet, volgens de uitspraak van de Raad van State. Regeringspartij D66 en Partij voor de Dieren vinden dat er ‘direct’ een eind moet komen aan de handel in stikstofruimte. Ook vinden sommige provincies dat het makkelijker moet worden de ongebruikte stikstofruimte op een vergunning te schrappen. Talloze bouwprojecten krijgen geen vergunning omdat zeker vijf provincies de handel in de zogeheten stikstofruimte hebben opgeschort of dit overwegen te doen. Dat blijkt uit een rondgang van NRC langs de provincies.
5 NUMMER 2 / MAART 2022 ACTUEEL advertentie Hoe ga je om met storm? Foto: Bert van Dijk. Een doorstaande stormwind is gevaarlijk, maar nog meer risico geven de zware windstoten. Opmerkelijk aan Eunice was dat de hoogst gemeten windstoot niet aan de kust, maar boven land voorkwam. Op KNMI-weerstation Cabauw, bij Lopik, werd een windsnelheid van 145 kilometer per uur gemeten. Niet eerder werd in ons land zo ver landinwaarts zo’n zware windstoot gemeten. Storm, maar vooral zware windstoten kunnen leiden tot steigers die omwaaien, net gestelde betonelementen die omvallen, materialen die wegwaaien en complete constructies die door de wind opgetild en verplaatst worden. Dit soort zaken kunnen leiden tot financiële schade en veel erger, letselschade. Werknemers, maar ook omstanders, kunnen bij wind blootgesteld worden aan de volgende gevaren: • Valgevaar. Werknemers kunnen door de kracht van de wind hun evenwicht verliezen en omvergeblazen worden. • Bekneld raken. Door het omvallen of bewegen van materiaal of arbeidsmiddelen, maar ook bijvoorbeeld bomen die omvallen. • Geraakt worden door rondvliegende delen. Materiaal kan door de wind meegenomen worden en daarbij gebouwen en personen treffen. • Aanrijdgevaar. Auto’s die door windvlagen het werkvak/locatie in rijden. BEHEERSMAATREGELEN Welke beheersmaatregelen moet je nemen en waar vind je informatie over deze maatregelen? Om te weten met welke windkracht je te maken hebt en kunt krijgen zijn er diverse websites die je kunt raadplegen. Voorbeelden hiervan zijn www.knmi.nl, www.buienradar.nl en www.weerplaza.nl. Ook windmeters kunnen behulpzaam zijn. Deze zijn onder andere te vinden bij mobiele kranen. Er bestaan enkele vuistregels voor windkracht. Denk er echter wel aan dat de informatie in de gebruikershandleidingen van fabrikanten leidend zijn voor arbeidsmiddelen die je gebruikt: • Windkracht 6 en hoger. Stop met werken in werkbakken, hangsteigers (gezekerd of op de grond), rolsteigers (gedemonteerd of verankerd) en stoppen met hijsen van grote elementen. Werk niet meer op een ladder of trap. • Windkracht 7 en hoger. Stop met hijswerkzaamheden. Stop met werken op daken en stop met heien. • Windkracht 8 en hoger. Stop met werken op steigers. ALGEMENE BEHEERSMAATREGELEN Algemene beheersmaatregelen zijn maatregelen die je normaliter al moet nemen, voordat de wind in kracht toeneemt. • Houd de bouwlocatie opgeruimd. • Zeker bouwhekken tegen omvallen en omwaaien. • Plaats wegafzettingen. • Bevestig ladders en trappen aan vaste punten. • Zeker materiaal tegen omvallen, verschuiven of wegglijden. • Stapel materiaal niet te hoog op. • Open verpakkingen of verwijder bindmateriaal op het laatste moment. • Sla lichte materialen binnen op of verzwaar ze met ballast. Meer informatie vind je op www.volandis.nl Nieuwe invoeringsdatum Omgevingswet 1 januari 2023 Minister De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening heeft het ontwerp-Koninklijk Besluit (KB) met de inwerkingtredingsdatum van 1 januari 2023 voor de Omgevingswet aangeboden aan de Eerste en Tweede Kamer. De minister, de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen spraken op 24 februari 2022 in een bestuurlijk overleg over het belang van een verantwoorde invoering van de wet. Ook de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) treedt daarmee in werking. Het bouwen van nieuwe woningen, het verbeteren van de energievoorzieningen, het beheren van de natuur en economische bedrijvigheid. Om de schaarse ruimte goed in te richten, is er meer regie en meer samenhang nodig. De Omgevingswet biedt die mogelijkheid”, aldus Hugo de Jonge. “Maar de Omgevingswet moet wel zorgvuldig worden ingevoerd om te voorkomen dat de dienstverlening aan inwoners en bedrijven niet in het geding komt en gebiedsontwikkeling ongehinderd doorgang kan vinden. Daarom moet er in de praktijk voldoende ruimte en tijd zijn om te oefenen met het nieuwe digitale systeem. Door de datum van 1 januari 2023 te hanteren kan de wet verantwoord worden ingevoerd en is er duidelijkheid voor alle betrokken partijen.” OMGEVINGSWET De Omgevingswet bundelt en moderniseert de wetten, van 26 verschillende wetten naar 1 wet, van 60 Algemene Maatregelen van Bestuur naar 4 en van 75 ministeriële regelingen naar 1 Omgevingsregeling. Daarnaast zorgt de wet voor één digitaal loket dat het makkelijker maakt vergunningen aan te vragen en sneller inzichtelijk maakt welke regelgeving wanneer van toepassing is. De wet voorziet in randvoorwaarden om als één overheid te acteren en biedt instrumenten om (landelijke) regie te voeren. De inwerkingtreding van de Omgevingswet – en daarmee ook de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) - is een belangrijk startmoment. Vanaf dan wordt de wet in de praktijk toegepast. Ook na 1 januari 2023 is er nog veel werk aan de winkel en kunnen onvolkomenheden niet worden uitgesloten. Het nieuwe stelsel voor het omgevingsrecht en het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) worden ook na inwerkingtreding verder ontwikkeld en gemonitord om de doelen van de wet te halen en de beoogde veranderingen door te voeren. De datum van 1 januari 2023 biedt volgens de minister alle betrokken partijen duidelijkheid en bovenal meer zekerheid om goed te kunnen oefenen met het nieuwe digitale systeem en de nieuwe manier van werken. “We staan voor grote ruimtelijke opgaven. In februari kreeg Nederland te maken met een drielingstorm. Dudley, Eunice en Franklin zorgden samen voor zes dagen storm op rij, en dat was uniek. De laatste keer dat we een drielingstorm hadden was bijna honderd jaar geleden: in 1928. Gevolg van deze stormen was onder meer veel schade. Ook op bouw- en infralocaties is het belangrijk om rekening te houden met veel wind. Meer informatie: mbsbeton.nl of bel +31 (0)35 588 1839 WIJ DENKEN GRAAG MET U MEE! Maatwerk is bij ons geen enkel probleem. Keerwanden, stapelblokken en betonplaten
www.hollandia.biz VAN HIGH-TECH TOT MONUMENTAAL VAKWERK: Sinds 1928 is Hollandia een gerenommeerde naam in de wereld van complexe staalbouw en hebben wij tal van toonaangevende projecten gerealiseerd in binnen- en buitenland. Hollandia Services is specialist op het gebied van (groot) onderhoud aan ‘bewegend staal’ zoals sluizen, stuwen, (stormvloed)keringen en specials. Hollandia biedt een unieke scope van ontwerp, fabricage &montage tot aan renovatie en (groot) onderhoud van zowel staalconstructies als WTB, E&I en Hydrauliek. Benieuwd aan welke projecten wij werken? Of graag samen met ons mooie projecten realiseren? Kijk dan op www.hollandia.biz voor meer informatie. Infrastructuur in betrouwbare conditie Building together a new world of steel Bezoek onze stand 597 597
7 NUMMER 2 / MAART 2022 ACTUEEL IN DE SPOTLIGHT IN DE SPOTLIGHT MBI B.V. WWW.MBI.NL ACO WWW.ACO.NL Productinnovatie draait om duurzaamheid en (lange termijn) beschikbaarheid Het is nu niet meer voor te stellen, maar er was ooit een tijd dat de aankoop van projectbestrating nagenoeg alleen om de laagste prijs draaide. Nu spelen hele andere factoren een rol, waaronder duurzame productie. Maar: ook de beschikbaarheid van gereed product en grondstoffen. Dit is een goede ontwikkeling, echter vraagt het aan producenten veel innovatie om het beste naar boven te halen. de inrichting van, onder andere, nieuwbouw wijken. Door sociale en maatschappelijke ontwikkelingen zijn naast esthetiek en prijs nog een aantal factoren belangrijk geworden. Misschien wel belangrijker. Projectbestrating moet namelijk ook voldoen aan steeds hogere eisen op het gebied van duurzaamheid, circulariteit en veiligheid. Traditionele keuzes komen daardoor onder druk te staan, aldus MBI. VEEL TOEKOMSTPERSPECTIEF VOOR BASISMATERIAAL BETON VANWEGE AANPASSEND VERMOGEN Beton is een zeer innovatief materiaal. Het wordt bij MBI nog volop ontwikkeld om, naast het esthetisch uiterlijk, de milieukosten steeds verder naar beneden te brengen. Hier is het bedrijf, als Steenmeesters van Nederland, trots op. Op basis van cijfers (de MKIwaarde) durft MBI te stellen dat GeoRetron naast esthetisch aantrekkelijk en economisch voordelig, ook de duurzaamste keuze is. Dit doen zij door uitgekiende recepturen te maken waarbij een minimale hoeveelheid cement gebruikt wordt. Ook worden er hulpstoffen toegevoegd, waardoor de maximale prestatie uit de grondstoffen gehaald. Tevens wordt daarbij gelet op de combinatie van grondstoffen: de stenen moet immers ook circulair blijven. De meest duurzame betonreceptuur van MBI heet Duraton®. Overigens zijn alle MBI-stenen als Duraton® verkrijgbaar, niet alleen de serie GeoRetron. GOEDE BESCHIKBAARHEID, NU EN IN DE TOEKOMST GeoRetron stenen ogen als een klassieke klinker, maar hebben niet de bijbehorende nadelen. Het oppervlak van de steen blijft namelijk stroever dan bij de klassieke gebakken variant, waardoor er een bijdrage aan de verkeersveiligheid wordt geleverd. Dat met de MBI-betonstenen verbluffende resultaten kunnen worden geboekt bewijzen de projecten op hun website. Ook is het, in tijden van schaarste en lange levertijden, een zeer prettige bijkomstigheid dat de beschikbaarheid hoog is en er snel geleverd kan worden. TRADITIONELE KEUZES STAAN ONDER DRUK Enkele jaren geleden introduceerdeMBI B.V., als beste keuze voor een ‘Hollands’ straatbeeld, de klassieke klinker GeoRetron. Vanuit esthetisch en economisch perspectief biedt deze projectbestrating veel voordelen. Dat is ook waarom de klinker zeer geliefd is voor Regenwater verzamelleiding: de oplossing voor een klimaatrobuuste binnenstad Om openbare ruimten aantrekkelijk houden is renovatie van het binnenstedelijk gebied van groot belang. De vergrote visuele aantrekkingskracht moet namelijk voor meer omzet bij de winkeliers zorgen. Maar: renovaties zijn kostbaar én een verstorende factor voor winkeliers en bezoekers. Daarnaast worden gemeenten via de uitkomst van de stresstest geconfronteerd met het klimaat en de bijbehorende maatregelen. Om tot toekomstbestendige en duurzame oplossingen te komen is het van belang om, samen met de markt, na te denken over de invulling en uitvoering van een project. In dit artikel lees je hoe ACO dit in Veenendaal heeft aangepakt. Doordat de Qmax in diverse afmetingen te verkrijgen is kunnen grote strenglengtes, zónder extra afvoerputten, gerealiseerd worden. QMAX: REGENWATER VERZAMELLEIDING SNEL EN SLIM GEÏNSTALLEERD Omdat het Qmax systeem hoog aan het oppervlak wordt ingebouwd, wordt er weinig grond geroerd en is er zelfs geen bronbemaling nodig. Daarnaast is het een groot voordeel dat regenwater van de bestrating en de gevelwaterafvoer via één systeem wordt opgevangen en hoog wordt afgevoerd. De gevelafwatering wordt door middel van zij-aansluitingen rechtstreeks op de ACO Qmax aangesloten. Dit lichtgewicht systeem, met grote capaciteit, kan met lage investering in tijd en geld worden ingebouwd. FUNCTIE EN IDENTITEIT Het goed functioneren van afwatering in de openbare ruimte is van cruciaal belang. Maar behalve functie bieden afwateringssystemen ook de mogelijkheid om door de unieke uitstraling bij te dragen aan de identiteit van de omgeving. Zo zijn diverse sleuf- en roosterkeuzes mogelijk in RVS, verzinkt staal, gietijzer of CorTen. Veenendaal heeft gekozen voor een gietijzeren rooster en inspectieluik welke mooi passen bij de bestrating. De smalle goot benadrukt de lengtewerking en het luik is voorzien van het logo van winkelcentrum De Ellekoot. ALLE PARTIJEN ENTHOUSIAST Alle betrokken partijen zijn zo enthousiast over de oplossing dat ze ieder, in een eigen individueel project, de Qmax weer meegenomen hebben in hun ontwerp. WINKELCENTRUM OP DE SCHOP Wijkwinkelcentrum de Ellekoot, gelegen naast station Veenendaal West, is al decennia een begrip in Veenendaal. Maar: de sfeer en beleving voldeden helaas niet meer aan de huidige maatstaven. Om een aantrekkelijk, toekomstbestendig en goed functionerend winkelcentrum voor Veenendaal-West te garanderen, kreeg de Ellekoot een flinke make-over. Hierbij stond het duurzaam afwateren van de openbare ruimte hoog op de agenda. DE UITDAGING In een bestaande situatie moet je rekening houden met een tal van uitdagingen, zoals: kabels en leidingen die al in de grond zitten, grondwaterstanden, afkoppelmogelijkheden en smalle straten. Daarmee is er weinig ruimte voor werkzaamheden met zwaar materieel. Met het bouwteam in Veenendaal is daarom gekozen voor een gecombineerd systeem bestaande uit een lijngoot en verzamelleiding – de ACO Qmax. Dit is een systeem waarbij aan het oppervlak slechts een smalle sleuf- of roostergoot zichtbaar is en het kunststof gootlichaam direct de verzamelleiding is.
Klimaatadaptatie niet langer vrijblijvend Klimaatverandering en het steeds vaker voorkomen van extreem weer hebben ernstiger gevolgen voor mens en natuur dan eerder werd gedacht. Dat concludeert het VN Klimaatpanel IPCC, dat op 28 februari 2022 een rapport presenteerde waaraan door honderden wetenschappers is meegewerkt. De wereldwijde effecten zijn nu al ingrijpend en deels onomkeerbaar. De tijd om maatregelen te nemen om nog ernstiger consequenties te voorkomen, raakt snel op. TEKST: FRANK DE GROOT Naast het versneld tegengaan van de CO2-uitstoot, moet er tegelijkertijd meer worden ingezet op adaptatie, omdat daarmee veel leed is te voorkomen. Dat stelt het IPCC. Het VN-rapport gaat in op alle mogelijkheden die er op dat gebied zijn. Bijvoorbeeld op het gebied van infrastructuur en de energiesector, en maatregelen tegen wateroverlast. Ook zou 30 tot 50 procent van het aardoppervlak beschermde natuur moeten zijn, omdat daarmee negatieve gevolgen voor de biodiversiteit en mensen kunnen worden beperkt. Het rapport van 28 februari is het tweede in een reeks van drie, die het IPCC eens in de zeven à acht jaar uitbrengt. Het eerste deel, over de opwarming en de natuurwetenschappelijke onderbouwing, verscheen vorig jaar zomer. De belangrijkste conclusie was toen dat de huidige opwarming niet eerder is voorgekomen in tenminste duizenden jaren, en dat weersextremen fors zullen toenemen als er niet snel extra ingrijpende maatregelen worden genomen. Het derde en laatste deel over mogelijke maatregelen om de uitstoot snel te laten dalen, volgt later dit voorjaar. De rapporten van het IPCC vormen de basis voor al het klimaatbeleid van regeringen wereldwijd. FLINKE UITDAGING Er ligt dus een flinke uitdaging voor gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk om samen met ontwerpende, adviserende en uitvoerende ondernemers in de bouw en infra tot innovatieve klimaatadaptieve oplossingen te komen. Denk aan groene daken en gevels, waterregulerende bestrating, waterbuffers, infiltratievoorzieningen, meer openbaar groen en open water en klimaatadaptief ontwerpen. Om de juiste klimaatadaptieve maatregelen te kunnen nemen moet eerst in beeld worden gebracht waar de klimaatrisico’s het grootst zijn. Gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk hebben daarom in het ‘Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie’ afgesproken dat ze samen met betrokkenen de kwetsbaarheden in hun gebied in kaart brengen met een stresstest. Uiteindelijk is het de bedoeling dat overheden de stresstest iedere zes jaar updaten, zodat er steeds een actueel beeld is van de kwetsbaarheid van Nederland. Met de Klimaateffectatlas (www.klimaateffectatlas.nl) zijn kaarten beschikbaar die inzicht geven in de effecten van klimaatverandering per gemeente. Of de gevonden kwetsbaarheden daadwerkelijk een probleem vormen wordt duidelijk tijdens de risicodialoog. Dit is een gesprek tussen betrokken partijen intern binnen de gemeentelijke organisaties en extern met overige stakeholders over klimaatadaptatie. De hieruit voortkomende actiepunten komen in de uitvoeringsagenda. FYSIEKE MAATREGELEN Welke fysieke maatregelen zijn er nodig om de openbare ruimte klimaatbestendig te maken? Grote uitdaging is wateroverlast door hevige buien te beperken en tegelijkertijd te anticiperen op langdurige droogteperioden. Dat betekent water snel afvoeren, maar ook vasthouden. Dat kan bijvoorbeeld met waterdoorlatende (waterregulerende, waterpasserende) bestrating, waaronder een infiltrerende fundering is aangebracht met buffervoorzieningen. Deze kan bestaan uit bijvoorbeeld infiltratiekratten, poreuze lavakorrels of Hydrorock® infiltratieblokken van steenwol. Het opgevangen water infiltreert vervolgens langzaam in de bodem of wordt via drainagebuizen afgevoerd naar open water in de buurt. Ook het afkoppelen van de hemelwaterafvoer van woningen van de riolering is een belangrijke maatregel. Open afvoervoorzieningen op maaiveldniveau (zogenoemde wadi’s) kunnen regenwater snel afvoeren naar open water of bijvoorbeeld grindkoffers of andere infiltratievoorzieningen. Interessant in dit verband de ontwikkeling van holle afwateringsbanden langs trottoirs door IDS Group, leverancier van afwateringssystemen. De banden worden afgewisseld met inspectieputten voor reiniging. Belangrijk bij al deze voorzieningen is dat het water ten PLATFORM VOOR GROND-, WEG- EN WATERBOUW 8 De overstromingen in Zuid-Limburg, maar ook Wallonië en de Duitse deelstaten Noordrijn-Westfalen en Rijnland-Palts, veroorzaakten in juli 2021 veel schade en slachtoffers. Infiltratieproef bij infiltrerende verharding middels de zogenoemde ‘full-scale’ methode in Grubbenvorst. Foto: Hogeschool van Amsterdam. Klimaatadaptatie in Regeerakkoord Duurzaamheid en klimaat krijgen ruim aandacht in het Regeerakkoord 2021-2025 dat op 15 december 2021 werd gepresenteerd. Het beleid is er zelfs opgericht om in 2030 60% CO2-reductie te behalen. Dat is fors hoger dan de afspraak in de huidige Klimaatwet. TEKST: ING. FRANK DE GROOT ‘Nederland wil koploper in Europa zijn bij het tegengaan van de opwarming van de aarde’, lezen we in het regeerakkoord van VVD, D66, CDA en Christenunie. Om die ambitie te verwezenlijken wordt het doel voor 2030 in de Klimaatwet aangescherpt tot tenminste 55% CO2-reductie. Om dit doel ook zeker te halen, is het beleid zelfs gericht op circa 60% CO2-reductie in 2030. Dat is fors hoger dan de huidige afspraak van 49%minder CO2-uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990 in de Klimaatwet. Ook na 2030 is het volgens het akkoord nodig om ambitieus door te gaan met CO2-reductie: ‘We zetten in op een reductie van 70% in 2035 en 80% in 2040.’ KLIMAATADAPTATIE Kijken we naar klimaatadaptatie dan blijkt vooral de watersnood in Limburg in de zomer van 2021 de coalitiepartijen stevig met de neus op de feiten te hebben gedrukt: klimaatverandering is hier en nu en treft ook ons eigen land. ‘Naast klimaatmitigatie moeten we daarom ook hard aan de slag met klimaatadaptatie.’ Concreet wil men extra investeren in het Deltafonds om achterstanden weg te werken en de uitvoering van het Nationale Deltaprogramma te versnellen. De coalitie werkt verder toe naar vernieuwde deltabeslissingen voor een waterveilig land met voldoende zoetwater en een toekomstbestendige inrichting. Water en bodemworden sturend bij ruimtelijke planvorming. Tot slot wordt hittestress genoemd: dit vormt tijdens een warme periode een steeds groter probleem en veroorzaakt een piek in het overlijden van vaak kwetsbare mensen. ‘Om
9 NUMMER 2 / MAART 2022 KLIMAATADAPTATIE Klimaatrisico’s: wie is verantwoordelijk? hogere dijk, kans op overstroming beperken ruimte voor overtollig water creëren Meer informatie is te vinden op de website van het Verbond van Verzekeraars, de Klimaateffectatlas en in het rapport 'Verantwoordelijkheden bij risico's van extreem weer in een veranderend klimaat'. https://www.verzekeraars.nl/verzekeringsthemas/nieuwe-risicos/klimaat/infographic-verzekerbaarheid-klimaatrisico-s https://www.klimaateffectatlas.nl/nl/ https://klimaatadaptatienederland.nl/publish/pages/188454/verantwoordelijkheden-bij-risicos-van-extreem-weer-in-een-veranderend-klimaat1.pdf schaduw creeëren tegen hitte: groene omgeving, zonneschermen zuinig met water, water opvangen, eigenaren van gebouwen informeren naar potentiële funderingsschade Dit zijn enkele voorbeelden van maatregelen per klimaateffect. Dit zijn enkele voorbeelden van maatregelen per klimaateffect. Nationaal Hitteplan regels voor het verdelen van drinkwater bij schaarste, opslaan in grote wateren, beleid voor waterverdeling stap 1: Eigenaar zelf verantwoordelijk om schade te beperken Extreem weer kan veel problemen veroorzaken. De kans op overlast en schade wordt kleiner door het nemen van maatregelen. Wie is daarvoor verantwoordelijk? In eerste instantie is dat de eigenaar (stap 1). De overheid heeft een collectieve verantwoordelijkheid (stap 2). Eigenaren kunnen een verzekering afsluiten voor schade door extreem weer. Op de website van het Verbond van Verzekeraars staat welke schade hiervoor in aanmerking komt. Onderstaande infographic is een vereenvoudiging van het rapport 'Verantwoordelijkheden bij risico's van extreem weer in een veranderend klimaat'. Meer informatie over klimaateffecten staan in de Klimaateffectatlas. plaatsen van waterschot, drempel etc. hoger plaatsen van kwetsbare apparaten hoger plaatsen van kwetsbare apparaten, tegels uit tuin stap 2: Collectiviteit: - inspanning van de overheid om schade te beperken - verzekeringen door eigenaren DROOGTE HITTE WATEROVERLAST OVERSTROMING DROOGTE HITTE WATEROVERLAST OVERSTROMING Extreem weer kan veel problemen veroorzaken. De kans op overlast en schade wordt kleiner door het nemen van maatregelen. Wie is daarvoor verantwoordelijk? In eerste instantie is dat de eigenaar (stap 1). De overheid heeft een collectieve verantwoordelijkheid (stap 2). Eigenaren kunnen een verzekering afsluiten voor schade door extreem weer. Op de website van het Verbond van Verzekeraars staat welke schade hiervoor in aanmerking komt. Onderstaande infographic is een vereenvoudiging van het rapport ‘Verantwoordelijkheden bij risico’s van extreem weer in een veranderend klimaat’. Meer informatie over klimaateffecten staan in de Klimaateffectatlas. ‘ ’ extree eer in een veranderend kli aat’. https:// .verzekeraars.nl/verzekeringsthe as/nieu e-risicos/kli aat/infographic-verzekerbaarheid-klimaatrisico-s https://www.klimaateffectatlas.nl/nl/ tt s://kli t aptatienederland.nl/publish/pages/ 88454/verantwoordelijkheden-bij-risicos-van-extreem-weer-in-een-veranderend-klimaat1.pdf Helder en Duidelijk 2021 goede komt aan het aanwezige groen. Daarnaast is er de verhoogde kans op hittestress. Die kans is te verlagen door schaduwvorming. Dat kan door bomen, zonwering of zodanig ontwerpen dat de zon zoveel mogelijk uit het gebouw wordt gehouden. Maar denk ook aan het vervangen van donkere tegels in tuinen door groen (tegels eruit, groen erin). Groene daken en groene gevels dragen eveneens bij aan een koeler stadsklimaat. Daarnaast zorgen groene daken voor buffering van regenwater. Gebruik verder materialen met lichte kleuren die warmte weerkaatsen, in plaats van absorberen. Stedelijke gebieden blijven in de zomer in de nachten vaak erg warm, doordat donkere materialen dan hun opgenomen warmte weer afgeven. Voorbeeld van klimaatadaptieve aanpak in Heemskerk. Onder de bestrating liggen infiltratiekratten (Permavoid units). Het Regeerakkoord noem onder meer hittestress: dit vormt tijdens een warme periode een steeds groter probleem en veroorzaakt een piek in het overlijden van vaak kwetsbare mensen. Foto: Frank de Groot. dit tegen te gaan bevorderen we het toevoegen van meer groen, water en lichte oppervlakten in dichtbebouwd gebied. Dit leidt tot meer schaduw, verdamping en reflectie.’ Opvallend is dat het Regeerakkoord niet rept over het beperken van de gevolgen van droogte. De klimaatverandering gaat namelijk gepaard met toenemende perioden van droogte en hitte in de zomerperioden. Hierdoor zullen er maatregelen genomen moeten worden om regenwater vast te houden op de plaatsen waar het valt: dat kan door hemelwaterafvoeren af te koppelen van het riool en dit regenwater in de bodem te bufferen en/of infiltreren. Aandacht voor droogte mag dus zeker niet ontbreken op de agenda’s van Rijk, provincies en gemeenten! Wie is aansprakelijk voor schade door extreem weer? De overstromingen in Limburg van afgelopen zomer maakten opnieuw de vraag actueel wie aansprakelijk is voor schade door extreem weer. Over het vinden van een balans tussen de individuele en collectieve zorg, schreef Gert Dekker van adviesbureau Ambient de notitie: ‘Verantwoordelijkheden bij risico’s van extreem weer in een veranderend klimaat’. De conclusies zijn nu samengevat in een infographic. De infographic geeft weer wie verantwoordelijk is voor het nemen van maatregelen om de kans op overlast en schade als gevolg van extreemweer te verkleinen. Volgens Dekker kan het gebruik van beeld zeker helpen om een belangrijke boodschap op eenvoudige wijze over het voetlicht te brengen. “Tegelijkertijd is dit een ingewikkeld onderwerp met veel nuances”, zegt hij op het Kennisportaal Klimaatadaptatie. Als voorbeeld noemt Dekker de vraag welke schade als gevolg van extreem weer wel en niet wordt vergoed door verzekeraars Die laatste vraag is actueel, omdat ook bij de recente overstromingen in Limburg een aantal bedrijven niet volledig verzekerd bleek te zijn voor waterschade. De meeste Nederlandse verzekeraars keerden wel uit, maar bij de buitenlandse aanbieders was dit niet altijd het geval. Nederlanders zijn zich volgens Dekker onvoldoende bewust van het eigen risico op schade door wateroverlast en overstromingen. Ook afgelopen zomer werd ervan uitgegaan dat de overheid de schade uiteindelijk vergoed, via de Wet tegemoetkoming schade bij rampen. Dekker waarschuwt dat aan de vraag of die in werking treedt een politiek besluit ten grondslag ligt. Als bedrijf of burger weet je dus niet van tevoren of de overheid gaat uitkeren. ZORGVULDIGE COMMUNICATIE Risicodialogen – één van de ambities van het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie – maken op gebiedsniveau duidelijk welke maatregelen kunnen worden genomen (en door wie) om onaanvaardbare risico’s te verminderen. Ook maken ze inzichtelijk welke risico’s aanvaardbaar worden geacht. Zorgvuldige en gerichte communicatie helpt inwoners en bedrijven volgens Dekker om te begrijpen wat zij van de overheid kunnen verwachten in geval van schade als gevolg van extreem weer. FUNDERINGSSCHADE De verantwoordelijkheid voor de risico’s bij extreemweer verschilt sterk tussen de klimaateffecten overstromingen, wateroverlast, droogte en hitte. Klimaatverandering maakt bepaalde risico’s zo groot dat de mogelijke totale schade te groot wordt om individueel te dragen en privaat volledig te kunnen verzekeren. “In het geval van bijvoorbeeld funderingsschade als gevolg van droogte en bodemdaling, dient de vraag zich aan of hier niet een vorm van collectieve zorg op zijn plaats is”, aldus Dekker. “Verzekeraars hebben nu nog niet voldoende informatie om risico’s in te schatten en tot een concreet product te kunnen komen, in de vorm van een vrijwillige of verplichte verzekering.” Bron: Kennisportal Klimaatadaptatie, www.klimaatadaptatienederland.nl erantwoordelijkheden bij risico's van s -een-veranderend-klimaat1.pdf regels voor het verdelen van drinkwater bij schaarste, opslaan in grote wateren, beleid voor waterverdeling DROOGTE r o de jkhe en bij ris o’s va s n-een-veranderend-klimaat1.pdf Helder en Duidelijk 2021
geha-laverman.com info@geha-laverman.com 29-31 MAART 2022 EVENEMENTENHAL HARDENBERG BEZOEK ONZE STAND 706 De nieuwe Stage V emissie norm vraagt om een vernieuwde aanpak in de keuze van aggregaten. Wij helpen u graag bij het nemen van de juiste beslissing zodat de inzet en daarmee de betrouwbaar gegarandeerd is. STANDAARDPRODUCTEN Gebruiksvriendelijk, robuust en duurzaam MAAR ÓÓK PRODUCTEN OP MAAT info@brinkmann-niemeijer.nl - t. 0571-27 69 00 Engelenburgstraat 45, 7391AM Twello C M Y CM MY CY CMY K Advertentie GWW.pdf 1 04-03-2022 11:59 Duurzame beschoeiing door slim combineren van materialen 100 % GERECYCLED KUNSTSTOF HDPE PEFC GECERTIFICEERD VURENHOUT LANGE LEVENSDUUR, MINIMAAL 40 JAAR SNELLE EN EENVOUDIGE PLAATSING PRODUCTIE IN NEDERLAND Stand 425 / Hal 4 thermopath
11 NUMMER 2 / MAART 2022 KLIMAATADAPTATIE Klimaatadaptie in openbare ruimte: laatste trends Hemelwater bergen, hergebruiken, infiltreren of vertraagd afvoeren wordt gevraagd van ontwerpers van de (her)inrichtingsplannen. Natuurlijk in combinatie met veel groen. Daarnaast zal er voor de hevigste neerslagmomenten ook nog wel een hemelwater riool aangelegd moeten worden. Dit vraagt om een omslag in denken. TEKST: GERRIT HASPERHOVEN, STICHTING IKN Traditioneel wordt een hemelwaterriool bij aanleg gedimensioneerd op het afvoeren van alle hemelwater uit het gebied. Daar waar mogelijk worden maatregelen genomen om hemelwater in de bovengrond te bergen en te gebruiken. Tegenwoordig wordt een omslag in denken gevraagd: eerst maatregelen nemen om hemelwater in de bovengrond te bergen en te gebruiken. Als aanvullende maatregel voor de hele zware neerslag wordt er een hemelwaterriool aangelegd. Niet langer dus eerst in een afvoer door een buis denken. Dat vergt nogal wat innovativiteit van de marktpartijen. Als er geen middelen of oplossingen voorhanden zijn dan valt de ontwerper vaak terug op de traditionele inrichting, met voorkeur voor afvoerende rioleringen. Daarnaast moeten nieuwe methoden van hemelwateropvang en verwerking goed bereikbaar zijn voor inspecties en reiniging. Dat laatste zal vaak een eis zijn vanuit de beheerders. Het ruimtegebruik van de ondergrond moet daarbij ook beperkt blijven in verband met ruimte voor groeiplaatsen van bomen en andere voorzieningen vanuit de energietransitie. Vanuit de markt heeft Infra Campus Stichting IKN nu twee bedrijven onder haar exposerende leden die op deze zaken inspelen. Deze wil ik graag uitlichten. EASYPATH Easypath timmert al jaren aan de weg (fietspaden) met oplossingen om boomwortelopdruk bij fietspaden te voorkomen. In de laatste jaren zijn daar allerlei duurzame varianten op bedacht en in productie gebracht. Zo is er een oplossing ommet behulp van restwarmtebronnen fietspaden ijs- en sneeuwvrij te houden zonder gladheidbestrijding. Dit wordt gedaan met Thermopath® fietspad-elementen. Er is ook een reflecterend fietspad, het zogenaamde Reflexpath®, met reflecterende toplaag. Daarnaast is er een energiefietspad met zonnepanelen; het Zonnepath®. De allerlaatste vinding is het Climatepath® met een waterberging onder de platen. Het principe is een betonbak die dienst doet als fundering van het fietspad. Hierin kan hemelwater vanaf de openbare ruimte geborgen worden en met slimme methodes vertraagd worden afgevoerd of hergebruikt/geïnfiltreerd. Op de bak worden de Easypath platen gelegd. Dit is een geheel nieuwe vinding die staat opgesteld op de Infra campus Stichting IKN in Harderwijk. Het is nu juist deze vinding die voor de (her) inrichting van de openbare ruimte een geschikte oplossing is voor een aantal klimaatdoeleinden: • snelle afvoer van hemelwater naar de bufferbak, via sleuven aan de zijkant van de bak; • filtering van het opgevangen water in de bak, door een innovatief systeem van doorlatende betonwanden en blokken in de bak; • vertraagde afvoer naar het grondwater, of naar groenstroken onder de bomen. PLASTICROAD De Easypath concepten zijn alle een betonproduct. Men is gewend om in de riolering een keuze te hebben tussen beton en kunststof. Om deze keuze ook voor de nieuwe systemen aan te kunnen bieden is er meer op de markt gebracht, zoals PlasticRoad. Deze onderneming combineert oplossingen voor plastic afval, stedelijk waterbeheer en zettingen in de meest circulaire, klimaatadaptieve en duurzame infrastructuur ter wereld. Duurzaamheid is de kern van de ontwikkelde producten en de drijfveer achter het concept. PlasticRoad levert klimaatadaptieve en circulaire wegelementen, gemaakt van gerecycled kunststof. Na einde levensduur kunnen de CCL-elementen (Circular, Climate adaptive en Lightweight) hergebruikt worden tot nieuwe wegelementen. De lichtgewicht elementen zijn eenvoudig te installeren en te vervangen, met sterke reductie van hinder en uitstoot tijdens de werkzaamheden. In september 2018 werd het eerste kunststof fietspad ter wereld in Zwolle aangelegd. Op 20 mei 2021 was de officiële commerciële marktintroductie van PlasticRoad en introduceerde het bedrijf de eerste industrieel geproduceerde CCL-elementen: CCL200 en CCL300. PlasticRoad biedt een totaaloplossing aan. Naast het feit dat de elementen circulair zijn, worden ze gemaakt van 100% gerecycled huishoudelijk afval. De componenten zijn na levensduur losneembaar en direct te hergebruiken of wederom te recyclen. Het gedeelte klimaatadaptatie is geïntegreerd middels een lijngoot en een ondergrondse berging van 300 liter per vierkante meter. Deze infiltratievoorziening, direct onder maaiveld, maakt infiltratie mogelijk bij hoge grondwaterstanden. Tot slot maakt het geringe gewicht van circa 43 kg per vierkante meter de elementen zeer geschikt voor zettingsgevoelige gebieden. CONCLUSIE Met de besproken oplossingen is de markt bezig om in te spelen op de veranderende inrichtingen van de hele fysieke leefomgeving en de openbare ruimte in het bijzonder. Het geeft de ontwerpers van deze tijd mogelijkheden om goede duurzame keuzes te maken en zodoende Nederland gereed te maken voor de toekomst. Veel belangstelling tijdens een kennisdag voor het innovatieve fietspad van Easypath, dat staat opgesteld voor de InfraCampus IKN in Harderwijk. Foto: Frank de Groot. De betonbak van Climatepath® in aanzicht voor plaatsing in de grond. Inkijk in de bak van ClimatePath® met de filters/afvoerconstructie. PlasticRoad. Schouwpad van PlasticRoad.
Bouwmachine verhuur door héél Nederland Verhuur van graafmachines, wielladers, dumpers, walsen, trilplaten, etc Zie voor onze prijzen www.compactrent.nl of kom langs op één van onze vestigingen. Compact Rent BV | Van Heemstraweg 39a | 6658 KE Beneden Leeuwen | Tel.: 088-0036333 | www.compactrent.nl
13 NUMMER 2 / MAART 2022 KLIMAATADAPTATIE CO2 binden met olivijn Om aan het Parijsakkoord te voldoen zijn op nationale, Europese en mondiale schaal omvangrijke hoeveelheden negatieve emissies vrijwel onvermijdelijk. Dat wil zeggen: maatregelen waarmee CO2 aan de atmosfeer wordt onttrokken. Dat is de belangrijkste conclusie uit de achtergrondstudie ‘Negatieve emissies’ van het Planbureau voor de Leefomgeving, die recent is herzien. Eddy Wijnker, directeur van greenSand, ziet steeds meer erkenning voor zijn gedachtengoed dat we niet alleen de CO2-uitstoot moeten beperken, maar ook CO2 moeten binden. Hoe? “Door grootschalig mineraal olivijn toe te passen in de GWW-sector.” TEKST: ING. FRANK DE GROOT BEELD: GREENSAND ‘Nederland wil koploper in Europa zijn bij het tegengaan van de opwarming van de aarde’, lezen we in het Regeerakkoord 2021-2025. Om die ambitie te verwezenlijken wordt het doel voor 2030 in de Klimaatwet aangescherpt tot tenminste 55% CO2-reductie. Om dit doel ook zeker te halen, spreken de partijen af om zich in het beleid te richten op een hogere opgave, wat neerkomt op circa 60% CO2-reductie in 2030. Dat is fors hoger dan de huidige afspraak van 49%minder CO2-uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990 in de Klimaatwet. Ook na 2030 is het volgens het akkoord nodig om ambitieus door te gaan met CO2-reductie: ‘We zetten in op een reductie van 70% in 2035 en 80% in 2040.’ “Hoe gaan we die ambities halen, zonder in te zetten op negatieve emissies?”, vraagt Eddy Wijnker zich af. Hij is niet de enige, blijkt onder meer de recent verschenen Achtergrondstudie ‘Negatieve emissies – Technisch potentieel, realistisch potentieel en kosten voor Nederland’ van het Planbureau voor de Leefomgeving. Op 8 februari 2022 verscheen een actualisatie van deze studie uit 2018. ‘Als we aannemen dat iedere wereldburger recht heeft op de uitstoot van een gelijke hoeveelheid CO2-emissies, dan leidt een mondiaal 2°C-doel (Parijsakkoord 2015, red.) voor Nederland tot een reductie in 2050 met 85 tot 95%. Een 1,5°C-doel impliceert een reductie van meer dan 100%. Een reductie van 80% zou mogelijk kunnen zijn zonder negatieve emissies in Nederland, maar een reductie van 95% (of meer) is vrijwel ondenkbaar zonder negatieve emissies, zeker als we de kosten niet buitenproportioneel willen laten oplopen.’ Het rapport noemt olivijn als één van de mogelijke oplossingen: ‘Verschillende silicaten, waaronder olivijn, kunnen reageren met CO2 en vormen dan stabiele carbonaten. De snelheid van CO2-vastlegging van dit natuurlijke proces is zeer laag, maar door dit te versnellen kunnen in potentie grote hoeveelheden CO2 worden vastgelegd.’ WAT IS OLIVIJN? “In 2008 woonde en werkte ik in China. Op 12 mei werd het midden van China getroffen door een zware, ondiepe aardbeving. Vervolgens zag ik groen gekleurde stenen van hellingen afrollen. Nieuwsgierig als ik ben, raapte ik er een paar op. Het bleek olivijn te zijn, een stollingsgesteente. Olivijn wordt gevormd in magma dat rijk is aan magnesium en komt bij vulkaanuitbarstingen als lava aan de oppervlakte”, vertelt Eddy. Terug in Nederland kwam Eddy Wijnker terecht bij de in december 2021 overleden Olaf Schuiling, emeritus hoogleraar geochemie verbonden aan de Utrecht University: “Volgens Schuiling is olivijn de sleutel voor klimaatverandering. Eén van de uitstekende eigenschappen van deze steen is namelijk het binden van CO2 door natuurlijke verwering! Bij Schuiling trof ik ook Nico Wissing, tuin-ontwerper en grondlegger van het duurzame ‘NL Greenlabel’. Nico was bij het onderzoek van professor Olaf Schuiling betrokken door zijn zoektocht naar duurzame tuinmaterialen. Olaf en Nico deelden hun kennis en ervaring over olivijn en zo ontwaakte mijn groene droom! Wat is er mooier dan door natuurlijke verwering, zoals de aarde dat al miljoenen jaren doet, CO2 op te ruimen en klimaatverandering tegen te gaan? Ik ben daarom gestart met de onderneming greenSand die olivijn levert voor diverse toepassingen: van brekerzand tot potgrond en van stortgranulaat tot funderingsmateriaal.” Olivijn heeft inmiddels bij NL Greenlabel (partner van GWWTotaal) een A-label. “Ons olivijn komt vooral uit Polen en Noorwegen. We proberen de transportafstanden zoveel mogelijk te beperken, omdat je tijdens winnen en vervoer natuurlijk weer CO2 uitstoot.” HOE WERKT HET? Een derde van de wereld bestaat uit olivijn, dat bij vulkanische uitbarstingen op talloze breuklijnen ter wereld aan de oppervlakte is gekomen. Olivijn stenen en olivijn zand verweren, zoals ijzer verweert in roest. Het mineraal olivijn reageert bij de verwering met CO2 (zuur) en water, waarbij bicarbonaat oplossingen gemaakt worden. De chemische reactie is Mg2SiO4 + 4CO2+ 2H2O => 2Mg2+ + SiO2+ 4HCO3-. De eindproducten zijn dus magnesium, silicaat en bicarbonaat. Onder andere Deltares, Moveres, TU Delft en Utrecht University hebben al uitgebreid onderzoek gedaan naar Olivijn en CO2. Het materiaal neemt maar liefst eenmaal haar eigen gewicht aan CO2 op. Olivijn verweert de CO2 over de gehele levensduur. Korrelgrootte, temperatuur, zuurgraad (pH) en aanwezigheid van water en organische zuren bepalen de snelheid van het proces. Gesteld kan worden: hoe fijner het olivijn, hoe vochtiger de omgeving, des te sneller de verwering. Over het algemeen geldt dat olivijn iets minder dan de helft van zijn capaciteit heeft verweerd binnen de eerste 100 jaar. Daarna gaat het nog eeuwenlang door met verweren. “Het materiaal verweert dermate langzaam, dat je het tijdens een mensenleven niet hoeft te vervangen. De binding van CO2 verloopt dus ook langzaam, maar een boom heeft ook tientallen jaren nodig om te groeien en dus meer CO2 te kunnen opnemen. Alleen komt die CO2 na sterfte of verbranding weer vrij en bij olivijn niet!” TOEPASSINGEN Olivijn is breed inzetbaar in de GWW-sector. Denk aan waterdoorlatende halfverharding, parkeerplaatsen, opritten, fiets- en wandelpaden, overrijdbare bermen, spoorpaden, asfaltslijtlagen, top/onderlagen van betonnen bestratingsproducten en zandsuppletie. Het gesteente is in diverse gradaties leverbaar: van vulzand tot funderingsmateriaal of siersplit (2 – 32 mm). “Het leent zich ook prima als vulzand bij natuurlijke en kunstgrasvelden. Maar we leveren ook potgrond en tuinaarde met olivijn. Door de vorming van kalk bij verwering wordt verzuring van de grond tegengegaan en is kalk strooien niet meer nodig. Daarnaast zorgt de vrijkomende magnesium voor extra voedingsstof. Onze potgrond bevat dus geen kunstmest!”, aldus Eddy. Op de vraag of olivijn dan ook ondergronds werkt, antwoordt hij: “Jazeker! CO2 zakt 2 tot 4 meter de bodem in, waardoor de verwering ook ondergronds plaatsvindt. Sterker nog: die verwering ondergronds gaat sneller dan bovengronds.” CO2 CERTIFICATEN Momenteel worden er nog geen negatieve emissierechten in Nederland verhandeld. Maar Eddy denkt dat dit er wel een keer aan zit te komen: “Willen we onze klimaatdoelstellingen halen dan zal de uitvraag van waterschappen, gemeenten, provincies en rijksoverheid duidelijke doelstellingen moeten bevatten over negatieve emissies. Wij bieden ook de mogelijkheid om CO2-uitstoot te compenseren door het kopen van een Opruim Abonnement voor 250 kg, 500 kg, 750 kg of 1.000 kg uitgestoten CO2. Wij zorgen dan dat de benodigde hoeveelheid olivijn wordt uitgestrooid. Op een kaart op onze website is precies te zien waar dit is gebeurd. Dit is allemaal nog vrijblijvend. Ik denk echter dat we in de toekomst echt gaan handelen in negatieve emissierechten.” Overzicht CO2-Certificaten: www.greensand.com/nl/home-garden/world
www.gwwtotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=